Akathist to the Holy and Venerable Royal Martyr Grand Duchess Elisabeth with ENGLISH SUBTITLES

St. Marina's contemporary miracle proving the invalidity of heretical baptism

 Editors Note (update): Some find the saints words in this post as impossible and the idea gravely mistaken. However, this is not an isolated teaching. The Orthodox Church has taught much on this subject. For supporting evidence, a presentation of historical continuity, canonical analysis, other saints' testimony, and more information, see our book published through Uncut Mountain Press:  On the Reception of the Heterodox into the Orthodox Church: The Patristic Consensus and Criteria.

+ + +

Mr. John Armos (Ιωάννης Αρμός), former Roman Catholic, recounts to Orthodox Hieromonk Onoufrios Mikragiannanitis (monk of the Little St. Anne's Skete in Mount Athos, and Oikonomos of the monastery in the little island Kyra Panagia) on Aug. 15, 2020, the miracle below that happened to his sister Christina, which also convinced him to get baptized Orthodox:

Mr. John Armos: "I have a sister, whose name is Christina, married with two children. She was afflicted with breast cancer. If there are 100 grades in this disease, she had the 99th, with constant chemotherapy, metastases, etc. She was now at her limits, she was very weak and exhausted. Her oncologist therapist told her that there was nothing more we could do and that we were preparing to face her death.

St. Marina

But one night, while she was sleeping at home, a young girl appeared to her and said: 

'Christina, don't be afraid, I'll make you well. But first you will go to Andros, to my house, to be baptized.'

Christina, as a Catholic, replied:

'But, I am baptized!'

The young girl says to her, wagging her finger in emphasis.

'No, you are not baptised. Go to my house, in Andros, to be baptized and I'll make you well!'

Christina asks: 

'What's your name?'

She answered her:

'Marina!'

And she disappeared, she was gone.

Christina woke up frightened and upset. She calls me and tells me everything that happened to her, in detail. We have a very close and cordial relationship. We lost our mother 12-13 years ago. 

Christina tells me:

'John, I've never been to Andros, I don't know anyone there, neither man nor woman, who is the one who tells me to go to her house to be baptized?

And I tell her:

'Christina, don't be naive. What woman would tell you to go to her house to be baptized? Surely, she must be a holy person. Leave it, I'll see what it's all about.

Monastery of St. Marina in Andros

So, I found out online that there's an old Monastery of St. Marina in Andros. I contacted the Fathers of the Monastery, we told them what happened and we decided to go to Andros, to the Holy Monastery of St. Marina to baptize my cancer-stricken sister Christina. We went on a Sunday. As soon as we arrived on the island. Christina was overcome with fever and cold, she was shaking all over. We contacted her oncologist doctor and he told us that she absolutely must return to Athens immediately, because she is in danger of dying! But Christina resolutely told me: 'I am not leaving before I am baptized, even if I am in danger of dying!'

So, the Fathers of the monastery prepared as a bathing place a fridge-trunk and her baptism took place on Wednesday. It should be noted that on the Sunday we arrived at the monastery until Wednesday, the fever and the cold did not subside. With fever and cold she was admitted to the water of the bathing pool! And so, after the baptism, the fever began to drop. We left her to sleep and rest and the next day we returned to Athens.

Since then, four years have passed, and Christina has not needed any drugs, chemotherapy or anything else related. Her oncologist doctor told us: 'I too believe in God, but this is the first time I've come across such an incident!' Since 4-5 years have passed, Christina is shielded from breast cancer and will not be in danger from it. She might die of something else, but not of this. It's been four or five years and my dying cancer-stricken sister is healthy. St. Marina healed her, as she promised and showed her that the sacrament of her 'Baptism,' as a Roman Catholic, is invalid.

Hieromonk Onoufrios: "That the Catholics are unbaptized, now in this case, is not said by Orthodox theologians and archaeologists, but it is said by a saint, St. Marina, and she confirms it with the miracle of the healing she performed. So it is unquestionable that he told her that she is not baptized and that she should go to her 'home,' the Orthodox Monastery, to be baptized and after she does that, she will be healed! Mr. John Armos, that is his surname, said to me. "From all these, Father, I was informed internally and convinced that the Orthodox Church has grace and truth, and that is why I have come to ask you to baptize me here in the Virgin Mary."

Source: «Θαῦμα τῆς Ἁγίας Μεγαλομάρτυρος Ἁγίας Μαρίνης, καί ἡ ὑπ’ αὐτῆς ἀμφισβήτηση τοῦ Βαπτίσματος τῶν Ρωμαιοκαθολικῶν» (The miracle of Saint Marina the Great Martyr, and her denying of the Baptism of the Roman Catholics), pub. "Orthodoxos Kypseli", Thessaloniki 2024, p. 2-5.

SOURCE

Η δίκαια αγία Ελένη του Luyddog του Caernarfon της Ουαλίας

Η δίκαια αγία Ελένη του Luyddog του Caernarfon της Ουαλίας 

Η 22η του Μαΐου στην Ορθόδοξη εκκλησία είναι η γιορτή της Αγίας Ελένης του Caernarfon, επίσης γνωστή σαν Η Ελένη η Οικοδέσποινα ή Ελένη των Δρόμων. Λόγο του ότι μοιράζεται το ίδιο όνομα, λόγο του ότι η ημέρα της γιορτής της είναι την επόμενη ημέρα, λόγο του ότι έχει επίσης έναν γιο ονόματι Κωνσταντίνο , λόγο του ότι ήταν επίσης αυτοκράτειρα της Ρώμης και λόγο του ότι είναι στενά συνδεδεμένη με διάφορους αγίους τόπους στην Βρετανία, συχνά την μπερδεύουν με την Αγία Ελένη την μητέρα του Αυτοκράτορα Μέγα Κωνσταντίνου. Παρόλα αυτά, είναι δύο διαφορετικές προσωπικότητες. Η αγία Ελένη της Ουαλίας έζησε και άνθισε σχεδόν εξήντα χρόνια μετά την Αγία Ελένη την μητέρα του Μεγάλου Κωνσταντίνου. Ήταν και αυτή αδιαμφισβήτητα Βρετανίδα (σύμφωνα με ορισμένες πηγές και η αγία Ελένη μητέρα του Μεγάλου Κωνσταντίνου ήταν Βρετανίδα), κόρη του Eudaf Hen. Ο σύζυγός της ήταν ένας Γαλάτης στρατηγός και αυτοκράτορας ονόματι Magnus Clemens Maximus Augustus. 

Σύμφωνα με την ιστορία με τίτλο "το Όνειρο του  Magnus Clemens Maximus Augustus" (αυθεντικός τίτλος με το όνομα του αυτοκράτορα στα Ουαλικά the Dream of Macsen Wledig ) που διασώζεται στο βιβλίο Mabinogion, η ιστορία της Αγίας Ελένης αρχίζει με τον Magnus Maximus να κοιμάται το μεσημέρι κάτω από μία πρόχειρη τέντα φτιαγμένη από ασπίδες μετά από ένα μακρύ καλοκαιριάτικο κυνήγι. Ενώ κοιμόταν, άρχισε να ονειρεύεται. Στο όνειρό του πήγε αντίθετα στο ρεύμα ενός ποταμού ώσπου έφτασε σε ένα ψηλό βουνό που η κορυφή του έφτανε στα σύννεφα και έπειτα το διέσχισε και έφτασε στην εξοχή. Βρήκε μία πηγή στην άλλη πλευρά του βουνού και ακολούθησε κατηφορικά το ποτάμι ώσπου επέκτεινε το βλέμμα του από την μία ακτή έως την άλλη και τελικά έφτασε στην ακτογραμμή. Εκεί στεκόταν μία θαυμάσια πόλη, γεμάτη από λάβαρα διαφόρων χρωμάτων και κάτω στην εκβολή του ποταμού ήταν μπαρκαρισμένος ένας στόλος από πλοία. 

Ο Magnus Maximus περπάτησε σε μία αποβάθρα φτιαγμένη από κόκαλα φάλαινας σε ένα λαμπερό πλοίο που του φαινόταν όλο φτιαγμένο από χρυσό και ασήμι. Το πλοίο κινούνταν πολύ γρήγορα καθώς άγγιξε το πηδάλιο και τον οδήγησε σαν με δική του θέληση πάνω από τις θάλασσες σε ένα νησί πιο όμορφο από όλα όσα είχε δει ξύπνιος. Αφού το καράβι έριξε την άγκυρα, ο Maximus αποβιβάστηκε και άρχισε να εξερευνά τις κοιλάδες του, τα δάση, τους βάλτους και τους λόφους. Δεν είχε δει ποτέ ξανά ένα τόσο υπέροχο νησί. Τώρα μπροστά του βρισκόταν ένα ισχυρό οχυρό στην ακρογιαλιά με τις πύλες του ανοιχτές. Μέσα συνάντησε δύο νεαρούς άνδρες οι οποίοι έπαιζαν σκάκι σε μία διακοσμημένη σκακιέρα. Όταν κοίταξε παραπέρα είδε μία χρυσή αίθουσα και καθισμένος σε έναν ελεφάντινο θρόνο ήταν ένας γηραιός άνδρας με ένα άγριο μούσι και φλογερό βλέμμα ο οποίος έφερε επάνω του όλα τα διακριτικά του βασιλιά: ένα χρυσό στέμμα, μία χρυσή ράβδο και πολλά δαχτυλίδια στα χέρια του. Ήταν απασχολημένος με το να φτιάχνει πιόνια για το σκάκι. Και μπροστά από αυτόν τον γηραιό άνδρα καθόταν η πιο όμορφη γυναίκα που είδαν ποτέ τα μάτια του. 

Αυτή η γυναίκα αιχμαλώτισε την ματιά του Maximus και του έγνεψε να πάει κοντά της. Τον κάλεσε να καθίσει μαζί της και φυσικά αυτό έκανε. Τον αγκάλιασε και έσκυψε το πρόσωπό της για να την φιλήσει όμως τότε...

Οι υπηρέτες και οι αυλικοί οι οποίοι είχαν αφήσει τον Magnus Maximus να ξεκουραστεί στο έδαφος όλο το απόγευμα άρχισαν να ανησυχούν. Έτσι άρχισαν να χτυπάνε τις ασπίδες τους και έβαλαν τα σκυλιά να γαβγίσουν και τον έκαναν να ξυπνήσει. Ξύπνησαν τον Maximus από το γλυκό του όνειρο και η διάθεση του έγινε πικρή όταν κατάλαβε πως τίποτα από αυτά δεν ήταν αλήθεια. Επέστρεψαν στην πόλη, όπου ο Μάξιμος άρχισε να αφαιρείτε συνεχώς και να αποσπάται από όλα τα θέματα της πραγματικής του καθημερινότητας. Η σκέψη του βρισκόταν ολότελα στην γυναίκα που είχε δει στον ύπνο του. Τελικά ο επιστάτης του βρήκε το θάρρος να του πει πως οι υπηρέτες του ήταν δυσαρεστημένοι και έψαχναν τρόπους να βρουν καινούργιο αφέντη. Ο Μάξιμος τότε μίλησε στον επιστάτη του σχετικά με το όνειρο, το νησί, το κάστρο και το κορίτσι και τον ρώτησε για το πως θα μάθαινε εάν ήταν αλήθεια ή όχι. Ο επιστάτης έστειλε αγγελιοφόρους σε κάθε γωνιά της Αυτοκρατορίας όμως για ένα χρόνο και μία ημέρα έψαχναν μάταια. Ο Μάξιμος έπεσε σε χειρότερη απελπισία και πήγε μαζί με τον επιστάτη πίσω στο μέρος όπου αποκοιμήθηκε την ημέρα εκείνη του κυνηγιού και του έδειξε που ξεκίνησε το όνειρό του. 

Πράττοντας σύμφωνα με την συμβουλή του επιστάτη του, έστειλε τριάντα αγγελιοφόρους στην διαδρομή που είδε στο όνειρό του. Την ακολούθησαν πιστά και έφτασαν τελικά στην Βρετανία και στο βουνό Yr Wyddfa ή αλλιώς Snowdon. Κάτω από το Snowdon βρισκόταν το κάστρο όπως το είχε περιγράψει ο άρχοντάς τους. Οι αγγελιοφόροι καλωσορίστηκαν στο όνομα του βασιλιά Eudaf Hen και όταν ζήτησαν να δουν την πριγκίπισσα για να της μιλήσουν σχετικά με τον Μάξιμο ήρθε μπροστά τους η κόρη του Eudaf η Ελένη. 

Η Ελένη πληρούσε όλα τα πρότυπα μιας γυναίκας των Κελτών. Χτύπησε αυτούς τους ταλαίπωρους αγγελιοφόρους στο πρόσωπο κατηγορώντας τους πως την κοροϊδεύουν και απαίτησε να δει η ίδια τον άνδρα για τον οποίο της μιλούσαν πριν να συγκατατεθεί στο να τον παντρευτεί.  Η αγγελιοφόροι με την ψυχή στο στόμα επέστρεψαν πίσω στον Μάξιμο και του διηγήθηκαν όλα όσα είχαν συμβεί. 

Τι άλλο μπορούσε να κάνει ο Μάξιμος από το να πάει ο ίδιος; Συγκέντρωσε τον στρατό του και πήγε με ισχύ στην Βρετανία και ζήτησε να γίνει δεκτός στο κάστρο κάτω από το Snowdon. Εκεί είδε τα πάντα όπως τα θυμόταν στο όνειρό του. Οι δύο νεαροί άνδρες που έπαιζαν σκάκι ήταν εκεί. Τα ονόματά τους ήταν Aeddan ap Eudaf και  Cynan Meriadog.  Ο Cynan σηκώθηκε όταν είδε τον Μάξιμο και προσπάθησε να τον αποστρέψει από το να μπει στο κάστρο αλλά τον παραμέρισε ο Aeddan και έτσι ο Μάξιμος μπήκε στο κάστρο. Εκεί βρισκόταν ο γηραιός βασιλιάς, ο Eudaf Hen. Τη στιγμή που είδε την Ελένη, κατάλαβε πως είχε βρει τη σωστή γυναίκα. Την αγκάλιασε, της έκανε πρόταση γάμου και κοιμήθηκε μαζί της εκείνη την νύχτα. Την επόμενη ημέρα η Ελένη απαίτησε από αυτόν σαν δώρο όλη τη Βρετανική νήσο και να την διοικεί ο πατέρας της. Του ζήτησε επίσης να χτίσει για αυτήν τρία κάστρα, ένα στο Caernarfon, ένα στο Caerleon και ένα στο Caerfyrddin. Ζήτησε επίσης να φτιάξουν δρόμους ανάμεσα σε αυτά τα τρία έτσι ώστε τα στρατεύματα να μπορούν να κινηθούν γρήγορα ανάμεσά τους. Ο Μάξιμος συμφώνησε με όλα αυτά και έγινε όπως το ζήτησε. Έζησε στην Βρετανία για εφτά χρόνια πριν να τον βγάλει από τη θέση του ένας ανταγωνιστής και αναγκάστηκε να φύγει ξανά για να υπερασπιστεί τη θέση του, Δεν κατάφερε να νικήσει τους ανταγωνιστές του ώσπου η Ελένη έφτασε μαζί με τον Aeddan και τον Cynan για να τον βοηθήσουν. 

Υπάρχουν ορισμένες διηγήσεις στο Mabinogion που δεν ανταποκρίνονται στην ιστορία. Για παράδειγμα υπήρχε εκ των προτέρων ένα Ρωμαϊκό οχυρό στην πόλη του Caerleon τον τέταρτο αιώνα καθώς και δρόμοι που οδηγούσαν σε άλλα στρατηγικά σημεία του νησιού. Παρόλα αυτά, αυτό που φαίνεται αληθινό είναι πως ο Μάξιμος ήταν πράγματι παντρεμένος (παρότι το όνομα της γυναίκας του δεν διασώζεται σε κάποιο πρώιμο έγγραφο) και πως είχε τουλάχιστον έναν γιο ονόματι Flavius Victor και δύο κόρες την Severa και την Maxima. Ο Flavius Victor εκτελέστηκε από τον μεγαλύτερο εχθρό του πατέρα του, τον Αυτοκράτορα άγιο Θεοδόσιο αφότου ο Μάξιμος παραδόθηκε και θανατώθηκε στην Aquileia. Παρόλα αυτά, η μητέρα και οι δύο κόρες του Μάξιμου γλίτωσαν. Η μοίρα της γυναίκας του είναι άγνωστη. 

Παρόλα αυτά ήταν γνωστό πως η γυναίκα του Μάξιμου είχε πολλή βαθιά πίστη και ήταν αφοσιωμένη στην Ορθοδοξία. Ο πνευματικός της πατέρας ήταν ο άγιος Μαρτίνος της Tours της Γαλλίας από τον οποίο έπαιρνε συχνά συμβουλές. Είναι επίσης γνωστό πως ώθησε τον σύζυγό της να υπερασπιστεί την Ορθοδοξία ενάντια στις αιρέσεις. Ο Μάξιμος έδιωξε τους Πρισκιλιανούς Γνωστικιστές από την επικράτειά του στην Ρωμαϊκή Γαλατία. 

Βασιζόμενοι στην ετοιμότητα και στην ευκολία με την οποία ο Μάξιμος μπορούσε να καλέσει στρατεύματα από την Βρετανία προς την αυτοκρατορία του το 380 δείχνει πως μάλλον είχε κάποιους οικογενειακούς  δεσμούς εκεί και δεν φαίνεται απίστευτο το να είχε παντρευτεί με κάποια γυναίκα από αυτές τις οικογένειες της Βρετανίας. Βρισκόταν στην Βρετανία σαν νεαρός αξιωματικός οπότε θα μπορούσε να είχε παντρευτεί με την κόρη του Eudaf Hen. Αυτό είναι και χρονικά λογικό, από τη στιγμή που ο γιος του και ο γιος της Αγίας Ελένης Flavius Victor ήταν αρκετά μεγάλος για να τον συνοδέψει πίσω στην αυτοκρατορία του όταν θέλησε να κρατήσει την Δυτική Αυτοκρατορία. Το όνομα της Ελένης διασώζεται και σε τοπωνύμια. Την Ρωμαϊκή  εποχή υπήρχε ο δρόμος Sarn Helen, που οδηγούσε έξω από το Caernarfon και πήρε το όνομά της γιατί αυτή ζήτησε να κατασκευαστεί. Πολλά πηγάδια με αγιασμένο νερό φέρουν το όνομα της αγίας Ελένης. Παρόλα αυτά, εκείνα που βρίσκονται συγκεκριμένα γύρω από το Yr Hen Ogledd είναι πιο πιθανό να πήραν το όνομα τους από την προγενέστερη Ελένη, της οποίας ο σύζυγος και ο γιος είχαν στρατοπεδεύσει στο Eboracum.

Παρότι εμφανίζεται σε εμάς μέσα από αυτά τα ιστορικά θραύσματα και μέσα από τους Ουαλικούς θρύλους, μία εικόνα της αγίας Ελένης Luyddog  αρχίζει να αναδύεται. Κόρη ενός Ρωμαίου-Βρετανού βασιλιά, με ισχυρή θέληση και ισχυρογνώμων, ελκύστικε από έναν φιλόδοξο και παράτολμο νεαρό αξιωματικό του Ρωμαϊκού στρατού ο οποίος πιθανόν να στρατοπέδευε κάπου κοντά στο Caernarfon. 

Δεν απασχολήθηκε μόνο με οικιακές εργασίες αλλά ανήλθε στην ιεραρχία προκειμένου να ενδυναμώσει τις δικές της κτίσεις. Μπορούμε επίσης να συμπεράνουμε πως ήταν προστάτιδα των Βρετανικών εκκλησιών κρίνοντας από τα πολλά άγια πηγάδια που έχουν το όνομά της. Η Ορθόδοξη Εκκλησία πράττει σωστά που τιμά την μνήμη της μία ημέρα μετά την Αγία Ελένη την μητέρα του Μεγάλου Κωνσταντίνου. Αγία και δικαία Ελένη Οικοδέσποινα και χτίστρια δρόμων και προπύργιο της πίστης, πρέσβευε υπέρ υμών των αμαρτωλών στον Χριστό τον Θεό μας. 

Αγγλικό κείμενο εδώ 

Μετάφραση Orthodoxy-Rainbow 

Προσευχές προς τους Ορθόδοξους Κέλτες και Αγγλοσάξονες αγίους στα Αγγλικά

 Κλικ εδώ 

Ο Άγιος και ο κόρακας: μια αληθινή πασχαλινή ιστορία

 

Ναταλία Χαρπαλιόβα

Η ιστορία που ακολουθεί συνέβη στον Όσιο Κούξα της Οδησσού (1875-1964). Ο Άγιος Κούξα λειτουργούσε στα φημισμένα μοναστήρια, τη Λαύρα των Σπηλαίων του Κιέβου και τη Λαύρα του Ποτσάεφ. Η διακονία του συνέπεσε με τα πιο δύσκολα για τους πιστούς χρόνια του 20ου αιώνα. Το 1938, ο Όσιος συνελήφθη και φυλακίστηκε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Εκεί συνέβη το περιστατικό που ακολουθεί.

Το 1938, τον Όσιο Κούξα της Οδησσού τον φυλάκισαν σε στρατόπεδο συγκέντρωσης του Σολικάμ. Τότε ήταν 63 ετών.

Ως θρησκευτικός λειτουργός φυλακίστηκε για πέντε χρόνια. Δούλευε 14 ώρες την ημέρα σε υλοτομία. Και να που έφτασε η ημέρα του Πάσχα. Ο Όσιος Κούξα περπατάει στο στρατόπεδο. Από την αδυναμία και την πείνα δεν μπορεί να σταθεί στα πόδια του. Μέσα από το συρματόπλεγμα βλέπει τους μάγειρες να πηγαινοέρχονται από την κουζίνα στη λέσχη. Στα κεφάλια τους έχουν ταψιά με πίτες για τους φύλακες. Στον ουρανό πάνω τους πετάνε κοράκια. Η μυρωδιά ζαλίζει. Πεινάει αφόρητα!

Ο φυλακισμένος σηκώνει το κεφάλι του και λέει:

– Κόρακα, ε, κόρακα, έτρεφες τον προφήτη Ηλία στην έρημο, φέρε μου και εμένα ένα κομμάτι πίτα!

Ξαφνικά από πάνω του ακούει ένα «Κρααα»… και στα πόδια του ξαφνικά πέφτει ένα κομμάτι πίτα!

Ο κόρακας την είχε κλέψει από το ταψί του μάγειρα!

Ο Όσιος Κούξα παίρνει την πίτα από το χιόνι και με δάκρυα ευχαριστεί τον Θεό…

***

Μετά την αποφυλάκισή του από το στρατόπεδο, ο Όσιος πέρασε πολλά χρόνια ακόμα σε εξορίες. Στη συνέχεια γύρισε στο Κίεβο. Λειτούργησε κατά περιόδους στη Λαύρα του Ποτσάεφ, σε μοναστήρι στο χωριό Κρεσάτικ, στην Ιερά Μονή της Κοίμησης της Θεοτόκου στην Οδησσό… Κοιμήθηκε το 1964. Ο Όσιος Κούξα άρχισε να τιμάται αμέσως μετά την κοίμησή του.

Ναταλία Χαρπαλιόβα

Μετάφραση για την πύλη gr.pravoslavie.ru: Αναστασία Νταβίντοβα

foma.ru

4/28/2025

Πηγή

Commemoration of the Equal-to-the-Apostles Empress Helena in the German City of Trier

 View the article here 

Celtic Christianity (with Matushka Anastasia Williams)

Irish Saints Workshop(video)

Φωτογραφίες από την λειτουργική καθημερινότητα στον Ορθόδοξο ναό της του Χριστού Γεννήσεως στο Γιαμάτε της Ιαπωνίας

 Η Ορθόδοξη εκκλησία του Γιαμάτε της Ιαπωνίας όπου λειτουργεί ο πατέρας Κωνσταντίνος Χισάσι Μασούντα.

Πηγή εικόνων εδώ 

おいしいからーキリスト教と食べること This video features a talk on Great Lent by Fr. Georgii Yuichi Matsushima, priest of the Orthodox Church in Osaka.

Οι πρώτοι που ασπάστηκαν την Ορθοδοξία ήταν οι σαμουράι

 Άλλα Μιτροφάνοβα

— Δέσποτα, στη Ρωσία, δυστυχώς, πολύ λίγοι γνωρίζουν για την Ορθόδοξη Εκκλησία στην Ιαπωνία, για τις ιδιαιτερότητες και την ιστορία της. Μπορείτε να μας πείτε, παρακαλώ, πώς ξεκίνησαν όλα;

— Ο χριστιανισμός ήρθε στην Ιαπωνία τον 16ο αιώνα. Ήταν καθολικές ιεραποστολές. Εξαπλώθηκαν αρκετά σε όλη τη χώρα. Αλλά μετά από αυτό η Ιαπωνία είχε κλείσει τα σύνορα για τους ξένους για τριακόσια χρόνια, δεν υπήρχε ουσιαστικά καμία επιρροή από το εξωτερικό. Και μόνο στην δεκαετία του εξήντα του 19 αιώνα άρχισαν και πάλι οι διπλωματικές σχέσεις, έλαβε χώρα το λεγόμενο «άνοιγμα της χώρας». Η διείσδυση της δυτικής κουλτούρας συνεχίστηκε, και χριστιανοί ιεροκήρυκες από την Αμερική, την Ολλανδία, τη Ρωσία… εμφανίστηκαν και πάλι στη χώρα. Τότε ήταν που ήρθε στην Ιαπωνία ένας νεαρός ιερέας, ο μελλοντικός Άγιος Νικόλαος της Ιαπωνίας. Με την εμφάνισή του αρχίζει και η ιστορία της ιαπωνικής Ορθοδοξίας.

Εκείνη την εποχή οι Ιάπωνες δεν έβλεπαν καμία διαφορά μεταξύ των χριστιανικών ομολογιών: είτε προτεσταντισμός, είτε καθολικισμός, είτε ορθοδοξία, γι' αυτούς όλα ήταν το ίδιο. H σφαίρα επιρροής τους χωρίζονταν μόνο από ένα χαρακτηριστικό, το γεωγραφικό: κάθε μία από αυτές κυριαρχούσε στην περιοχή όπου είχαν αρχικά εγκατασταθεί οι ιεροκήρυκες. Έτσι, η Ορθοδοξία εξαπλώθηκε στα βόρεια εδάφη και η πλειονότητα των προτεσταντών ιερέων εγκαταστάθηκε στην Ανατολική Ιαπωνία. Όπως λένε, έτσι είναι ιστορικά.....

Φυσικά, ο καθένας κήρυττε με διαφορετικό τρόπο. Αλλά το κύριο πρόβλημα για όλους τους ήταν να εξηγήσουν στους απλούς Ιάπωνες ποιος είναι ο Θεός. Αυτό εξακολουθεί να είναι πολύ δύσκολο, επειδή η έννοια του Ενός Θεού δεν υπήρξε ποτέ στην παραδοσιακή ιαπωνική κουλτούρα. Ως εκ τούτου, το σημαντικότερο έργο της χριστιανικής ιεραποστολής στην Ιαπωνία ήταν να μεταφραστεί Αγία Γραφή στα ιαπωνικά. Και όταν ο Άγιος Νικόλαος ήρθε στην Ιαπωνία, ασχολήθηκε επίσης με το ζήτημα της μετάφρασης.

Στράφηκε στην κινεζική έκδοση. Η Ορθοδοξία είχε έρθει στην Κίνα κάπως νωρίτερα και η Αγία Γραφή είχε μεταφραστεί εκεί πριν από καιρό. Και επειδή η ιαπωνική και η κινεζική γλώσσα έχουν κοινά χαρακτηριστικά, η μετάφραση αυτή ήταν μια καλή βοήθεια.

Αλλά ακόμη και με μία υπαρκτή μετάφραση δεν λύνεται το πρόβλημα της κατανόησης για τον Ένα Θεό και την Αγία Τριάδα σε ένα προφορικό κήρυγμα στους Ιάπωνες. Νομίζω ότι ούτε στη Ρωσία είναι τόσο εύκολο να το εξηγήσει κανείς σε μη εκκλησιαστικούς ανθρώπους, παρόλο που η Ρωσία είναι μια χώρα με χιλιάδων ετών χριστιανική ιστορία, και υπό την επίδραση της Ορθοδοξίας διαμορφώθηκε όλος ο πολιτισμός και η ιστορία της. Τι να πούμε για την Ιαπωνία…

Ένα άλλο ζήτημα είναι πώς αντιλαμβάνονται οι ίδιοι οι Ιάπωνες την Ορθοδοξία; Ως πίστη, δηλαδή, αυτό που καθορίζει τη ζωή τους; Ή ως μέρος του πολιτισμού που ήρθε από τη Δύση; Δυστυχώς, η δεύτερη επιλογή είναι πολύ πιο συνηθισμένη. Άλλωστε, η Ορθοδοξία ήρθε σε εμάς από τη Ρωσία και πολλοί άνθρωποι τη συνδέουν με τη Ρωσία. Και ποιες είναι τώρα οι ρωσο-ιαπωνικές σχέσεις; Εδώ θα βρείτε και την απάντηση, γιατί η Ορθοδοξία σε εμάς είναι λιγότερο δημοφιλής, από ό, τι, ας πούμε, ο Καθολικισμός.

— Επίσης, γιατί η Ορθοδοξία γίνεται πιο συχνά αντιληπτή στην Ιαπωνία ως πολιτισμικό φαινόμενο παρά ως πίστη;​

— Υπάρχουν διάφοροι λόγοι. Πρώτον, η ευρεία εξάπλωση του Χριστιανισμού άρχισε στην Ιαπωνία τον δέκατο ένατο αιώνα, κατά την εποχή Μέιτζι, όταν ο δυτικός πολιτισμός κατέκλυσε την Ιαπωνία. Φυσικά, ο χριστιανισμός έγινε αντιληπτός ως στοιχείο αυτού του πολιτισμού: μια ιδιαίτερη λογοτεχνία, ένα ιδιαίτερο είδος εικονογραφίας… Η αντίληψη αυτή ενισχύθηκε από τους προτεστάντες ιεροκήρυκες που έδιναν έμφαση στην ηθική και δεοντολογική πλευρά του χριστιανισμού.

Δεύτερον, στην ιαπωνική γλώσσα δεν υπάρχει η έννοια της πίστης. Πώς, για παράδειγμα, μεταφράζεται η λέξη «Ορθοδοξία» στα ιαπωνικά; — «Σεικέ», δηλαδή «σωστό δόγμα». Το οποίο, σε γενικές γραμμές, είναι κατανοητό, διότι οι παραδοσιακές θρησκείες της Ιαπωνίας, ο Σιντοϊσμός και ο Βουδισμός, είναι, πρώτα απ' όλα, διδασκαλίες, που ορίζουν πώς να ζει κανείς, πώς να ενεργεί σε αυτή ή σε άλλη την κατάσταση. Σε αυτές τις θρησκευτικές παραδόσεις δεν υπάρχουν έννοιες όπως η σωτηρία της ψυχής για την αιώνια ζωή, η προσωπική κοινωνία με τον Θεό, η Θεϊκή Προσωπικότητα και ούτω καθεξής. Ενώ οι Χριστιανοί πιστεύουν στην Ανάσταση του Χριστού, αποδέχονται αυτό το γεγονός ως γεγονός και ως ευκαιρία για την προσωπική τους σωτηρία. Η διαφορά, όπως μπορείτε να δείτε, είναι τεράστια.

Και παρ' όλα αυτά, στην Ιαπωνία υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που δέχονται τον Χριστό με όλη τους την καρδιά και η Ορθοδοξία γι' αυτούς είναι πίστη, κάτι που αλλάζει τη ζωή τους. Στην εποχή Μέιτζι υπήρχαν εκείνοι που άκουσαν το κήρυγμα του Αγίου Νικολάου και τον ακολούθησαν.

— Ήταν άνθρωποι που το αναζητούσαν βαθιά μέσα τους;

— Μάλλον σε βαθιά εσωτερική κρίση. Παραδόξως, ήταν σαμουράι. Βρίσκεται στα βόρεια της Ιαπωνίας, το Χακοντάτε, όταν ο Άγιος Νικόλαος ήρθε εκεί; Ήταν ένα μέρος όπου ζούσαν άνθρωποι της παλιάς Ιαπωνίας, της Ιαπωνίας που είχε χάσει στην επανάσταση του αυτοκράτορα Μέιτζι, η οποία ανέτρεψε τον σογκούν Τοκουγκάβα και μετέφερε επίσημα την εξουσία στον αυτοκράτορα. Οι άνθρωποι της Τοκουγκάβα είχαν χάσει κάθε ελπίδα για ζωή, όπως οι ευγενείς στη Ρωσία μετά το 1917. Ήταν μορφωμένοι άνθρωποι, με τον τύπο σκέψης των σαμουράι, δηλαδή έτοιμοι να θυσιαστούν, να ζήσουν για χάρη μιας ιδέας. Αλλά έχασαν τη θέση τους στην κοινωνία, την τύχη τους..... Και κυρίως αυτό για το οποίο ζούσαν: οι αρχές και τα ιδανικά που υπηρετούσαν ανήκαν σε μια Ιαπωνία που δεν υπήρχε πια. Δεν ήξεραν τι να κάνουν έπειτα. Σε αυτή την κατάσταση, υποχώρησαν προς τα βόρεια, φεύγοντας από την επίθεση της νέας εποχής.

Ήθελαν να κάνουν τη διαφορά στη χώρα τους. Χρειάζονταν όμως κάποια διδασκαλία, κάποια ιδέα που θα τους στήριζε σε αυτή τη δύσκολη εποχή. Τότε συνάντησαν τον Άγιο Νικόλαο… Τι ήταν αυτό: Πρόνοια του Θεού ή τύχη, πείτε το όπως θέλετε. Αλλά αυτοί ήταν οι πρώτοι άνθρωποι που άκουσαν πραγματικά το κήρυγμά του για τον Χριστό. Και το κήρυγμά του έπιασε τόπο. Ένας από τους μαθητές του, ο Παύλος Σαβάμπε, που έγινε ιερέας, είπε: για να αλλάξεις κάτι στη χώρα σου, πρέπει πρώτα απ' όλα να αλλάξεις τον εαυτό σου. Και τι μπορεί να αλλάξει την καρδιά ενός ανθρώπου αν όχι η Ορθοδοξία;

— Δηλαδή υπήρχαν και στρατιώτες του Χριστού μεταξύ των σαμουράι;

— Ναι, υπήρχαν πολλοί σαμουράι μεταξύ των πρώτων Ιαπώνων Ορθοδόξων. Όλοι γνώριζαν ο ένας τον άλλον και ήταν φίλοι, διότι ο κώδικας της πίστης και της φιλίας για έναν σαμουράι είναι πάνω απ' όλα. Μάθαιναν γρήγορα ο ένας από τον άλλον για τη νέα πίστη, και εμπιστευόμενοι ο ένας τον άλλον, την αντιμετώπισαν με εμπιστοσύνη. Και επίσης, όπως νομίζω, έπαιξε ρόλο στην Ορθοδοξία, η πίστη του καθεδρικού ναού: η προσευχή στο ναό, η μια κοινή αιτία ολόκληρης της Εκκλησίας, προσεύχεται όλος ο κόσμος, νιώθοντας οι ίδιοι μια οικογένεια. Αυτό είναι κοντά στο πνεύμα των σαμουράι. Όλα αυτά συνέβαλαν στη διάδοση της Ορθοδοξίας.

Στη συνέχεια οι σαμουράι άρχισαν σταδιακά να επιστρέφουν στα εδάφη τους. Πολλοί ήταν από το Σεντάι, οπότε στην πόλη αυτή η Ορθοδοξία ήρθε αρκετά σύντομα. Και άρχισε να διαδίδεται γρήγορα μεταξύ των συγγενών, των φίλων και των γνωστών αυτών των προσηλυτισμένων. Αν και το κύριο πρόβλημα: είναι το πως να εξηγήσουν στους απλούς Ιάπωνες τι είναι ο Τριαδικός Θεός και ο Χριστός- Θεάνθρωπος, ο οποίος νίκησε τον θάνατο με τα πάθη Του, έτσι και παρέμενε άλυτο.

— Υπάρχει κάτι στην Ορθοδοξία που να μην απέχει πολύ αλλά ταυτόχρονα να είναι κατανοητό στη συνείδηση των Ιαπώνων;

— Φυσικά και υπάρχει. Πολλές από τις βασικές αρχές: αγάπα τον πλησίον σου, αν σε χαστουκίσουν στο αριστερό μάγουλο, γύρισε και το άλλο μάγουλο, είναι εδώ και πολύ καιρό γνωστές και κατανοητές στους Ιάπωνες. Αν στον δυτικό κόσμο το κέντρο του σύμπαντος είναι ο άνθρωπος, το «εγώ» του, και σε δεύτερη μοίρα οι σχέσεις του με τους άλλους, στη συνείδηση των Ιαπώνων προέχουν οι άλλοι.

Δηλαδή, κάποια στοιχεία της ορθόδοξης συνείδησης είναι ενσωματωμένα σε αυτούς. Ή όπως είναι στη μνημόνευση των κεκοιμημένων. Στην Ιαπωνία τιμούν τη μνήμη των προγόνων τους, και η παράδοση του μνημόσυνου και των μνημόσυνων γευμάτων υιοθετήθηκε πολύ γρήγορα. Υπάρχει όμως και η άλλη πλευρά: για τους χριστιανούς, ο κύριος σκοπός της θείας λειτουργίας είναι η Κοινωνία, η ένωση με τον Θεό, αλλά στην Ιαπωνία η νεκρώσιμη ακολουθία βρίσκεται στο ίδιο επίπεδο με αυτήν, ως φόρος τιμής στους προγόνους. Και αυτό είναι ένα πρόβλημα για όλες τις χριστιανικές ομολογίες. Ο χριστιανισμός στην Ιαπωνία συχνά δεν γίνεται αντιληπτός στο σύνολό του, αλλά μόνο στο βαθμό που είναι κατανοητός και βολικός για εμάς, επειδή ανταποκρίνεται στις προηγούμενες πεποιθήσεις μας. Αλλά αυτό, μου φαίνεται, δεν είναι τόσο πρόβλημα των ίδιων των πιστών όσο του κλήρου. Είμαστε πολύ λίγοι, απλά δεν είμαστε αρκετοί για να εξηγήσουμε σε όλους όσοι θέλουν να μάθουν τι είναι ο Χριστιανισμός και ποια είναι η ουσία του.

— Αλλά στην Ιαπωνία υπάρχουν θεολογικές σχολές, κατηχητικά μαθήματα και, τέλος, τμήματα θεολογίας στα πανεπιστήμια. Αυτό δεν είναι αρκετό;

— Άλλο πράγμα είναι να κατανοείς τον Χριστιανισμό ως δόγμα, ως ακαδημαϊκό αντικείμενο, να αφομοιώνεις τη θεωρία και τις αρχές του και να αποφασίζεις για τον εαυτό σου: μου ταιριάζει, το αποδέχομαι. Και είναι τελείως διαφορετικό πράγμα να τον αποδέχεσαι στο επίπεδο των συναισθημάτων, ως μια πίστη που διαπερνά ολόκληρη τη ζωή, που ζει στην καρδιά και την αλλάζει. Πρόκειται για ένα ποιοτικά διαφορετικό βήμα.

Πριν μετακομίσω στο Σεντάι, υπηρέτησα στην Εκκλησία της Αναστάσεως στο Τόκιο, και συχνά παρατηρούσα μια τέτοια κατάσταση: οι άνθρωποι έρχονται στο κατηχητικό σχολείο για ένα χρόνο, δύο, τρία, τέσσερα και ήδη κατανοούν τις διδασκαλίες και τις αποδέχονται, παρόλα αυτά όμως δεν βαπτίζονται. Αυτό είναι πολύ χαρακτηριστικό των Ιαπώνων. Δεν υπάρχουν σχεδόν καθόλου χριστιανοί μεταξύ των βιβλικών μας μελετητών. Αντιλαμβάνονται την Αγία Γραφή ως λογοτεχνία.

— Πώς, κατά τη γνώμη σας, μπορείτε να εξηγήσετε στους σύγχρονους Ιάπωνες τι είναι η αμαρτία, η σωτηρία της ψυχής, η αιώνια ζωή, όλα αυτά τα πράγματα που είναι θεμελιώδη στην Ορθοδοξία, αλλά δεν είναι ιδιάζοντα στην ιαπωνική συνείδηση;

— Αυτή είναι μια δύσκολη ερώτηση. Το πρόβλημα, όπως έχω ήδη πει, είναι ότι ο Χριστιανισμός εξακολουθεί να γίνεται αντιληπτός στην Ιαπωνία ως θρησκεία του δυτικού κόσμου, ξένη, εισαγόμενη. Και δεν έχει καταστεί ακόμη δυνατό να αλλάξει αυτή η κατάσταση, ο αριθμός των χριστιανών όλων των δογμάτων στην Ιαπωνία δεν υπερβαίνει το ένα τοις εκατό του πληθυσμού.

Επιπλέον, στον σημερινό κόσμο δεν είμαστε καθόλου εξοικειωμένοι με τη μάθηση. Η γνώση είναι αποθηκευμένη στον υπολογιστή, και αν χρειάζεστε πληροφορίες, αρκεί να πατήσετε το κατάλληλο κουμπί. Ψάχνουμε για έτοιμες απαντήσεις σε όλα τα ερωτήματα, και πολλοί άνθρωποι τις βρίσκουν, ιδίως εφόσον προσφέρονται σε αφθονία από διάφορα απόκρυφα δόγματα. Και έχοντας ικανοποιηθεί με αυτές τις απαντήσεις, δεν υπάρχει ανάγκη να βελτιωθεί κανείς, να προσπαθήσει να γίνει καλύτερος. Τα τελευταία είκοσι ή τριάντα χρόνια στην Ιαπωνία αυτή η τάση έχει εντοπιστεί αρκετά καθαρά: οι άνθρωποι δεν θέλουν να σκέφτονται, δεν θέλουν να αναπτύσσονται. Οι περισσότεροι άνθρωποι στην Ιαπωνία θεωρούν τους εαυτούς τους βουδιστές. Αλλά τι αντιπροσωπεύει ο βουδισμός τους; Μια φορά το χρόνο πηγαίνεις σε έναν ναό, προσεύχεσαι για λίγα λεπτά, πηγαίνεις στον τάφο ενός συγγενή σου και αυτό είναι όλο. Λίγοι άνθρωποι μελετούν τον Βουδισμό ως θρησκεία και χτίζουν τη ζωή τους σύμφωνα με τις διδασκαλίες του. Το ίδιο συμβαίνει και μεταξύ των χριστιανών, συμπεριλαμβανομένων των ορθόδοξων χριστιανών. Το να αλλάξει κανείς την καρδιά του συχνά γίνεται αδύνατο εγχείρημα, οι άνθρωποι προτιμούν απλώς να εγκαταλείψουν την πίστη, ακόμη και αν καταλαβαίνουν με το μυαλό τους την ορθότητα και την αναγκαιότητά της. Εξάλλου, η πίστη είναι, πρώτα απ' όλα, έργο της ψυχής..... Για να καλλιεργήσει κανείς την πίστη στον εαυτό του, πρέπει να σκεφτεί, πρέπει να προσπαθήσει να αποκτήσει την εμπειρία της κοινωνίας με τον Θεό. Είναι πραγματική, είναι διαθέσιμη σε όλους. Έχουμε την αδιανόητη πολυτέλεια να μπορούμε να αισθανόμαστε τον Θεό στην καθημερινή μας ζωή. Αλλά είναι απαραίτητο να σκεφτούμε και να μιλήσουμε γι' αυτό. Και, πρώτα απ' όλα, είμαστε εμείς, οι ποιμένες. Πρέπει να είμαστε πιο προσεκτικοί με τους ενορίτες μας και με τους λεγόμενους εκκλησιαζόμενους, ιδίως με εκείνους που έρχονται για πρώτη φορά στο ναό. Η σκέψη δεν με εγκαταλείπει ποτέ: ίσως το όλο θέμα είναι ότι εμείς, οι ποιμένες, δεν κάνουμε αρκετά.

Κατά κάποιον τρόπο, η κατάσταση στην Ιαπωνία σήμερα θυμίζει την πρώιμη χριστιανική ιστορία. Ήταν δύσκολο να είσαι χριστιανός στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, ήταν δύσκολο να κηρύξεις στην Ελλάδα...... Τώρα κηρύττουμε ανάμεσα στους ειδωλολάτρες, στους οποίους η πίστη μας είναι ξένη και η ανάγκη για τη σωτηρία της ψυχής δεν είναι προφανής. Φυσικά, δεν μας πετάνε σε κλουβιά με τίγρεις, δεν μας βασανίζουν, υπό αυτή την έννοια είναι πολύ πιο εύκολο για εμάς. Αλλά είναι πολύ πιο δύσκολο να βρεις έναν τρόπο να μαρτυρήσεις για τον Χριστό στην καθημερινή ζωή, όταν κανείς δεν σε καταδιώκει ή δεν σου απαγορεύει να προσευχηθείς. Διότι ο μόνος τρόπος για να μαρτυρήσουμε είναι να αγαπήσουμε ειλικρινά τους συνανθρώπους μας, όχι με μια ρομαντική παρόρμηση, αλλά στην καθημερινή ζωή. Θα συμφωνήσετε ότι αυτό δεν είναι τόσο εύκολο.

— Υπάρχουν άνθρωποι ανάμεσα στο ποίμνιό σας, ανάμεσα στους ενορίτες του ναού σας, που έχουν ασπαστεί βαθιά την Ορθοδοξία;

— Υπάρχουν διάφορα παραδείγματα. Πολλοί έρχονται, ενδιαφέρονται για την εκκλησιαστική ζωή, τις λειτουργίες, ακούν με προσοχή τα κηρύγματα, πηγαίνουν στην εκκλησία για μισό χρόνο, ένα χρόνο, τελικά αποφασίζουν και λαμβάνουν το βάπτισμα..... Αλλά μετά από αυτό σταματούν αμέσως να πηγαίνουν στην εκκλησία. Και αυτό παρά το γεγονός ότι το ενδιαφέρον τους ήταν απολύτως ειλικρινές και ήθελαν πραγματικά να γίνουν πραγματικοί χριστιανοί… Αλλά η λήψη του Βαπτίσματος κάποια στιγμή έγινε ο μοναδικός τους στόχος. Αντί να είναι η αρχή της εκκλησιαστικής ζωής, έγινε το τέλος του δρόμου γι' αυτούς. Τέτοιος είναι ο αγώνας δρόμου μικρής διάρκειας. Μεταξύ εκείνων που προσπαθούν να κατανοήσουν τον Χριστιανισμό ως δόγμα, ως ακαδημαϊκό κλάδο, τέτοιοι άνθρωποι είναι ιδιαίτερα πολυάριθμοι.

Υπάρχουν όμως και άλλα παραδείγματα και είναι πολλά, όπου οι άνθρωποι αλλάζουν. Απλώς δεν έχει περάσει πολύς χρόνος. Κρίνετε μόνοι σας: στη Ρωσία, η Ορθοδοξία έχει ιστορία χιλίων ετών, αλλά στην Ιαπωνία ήρθε πριν από εκατό σαράντα χρόνια. Σε ιστορική προοπτική πρόκειται για ένα πολύ μικρό χρονικό διάστημα, η Ορθοδοξία δεν είχε ακόμη χρόνο να ριζώσει στην κουλτούρα και τη συνείδησή μας. Άλλωστε στην Ιαπωνία οι σιντοϊστικές και βουδιστικές γιορτές (ματσούρι) αποτελούν μέρος όχι καν της θρησκευτικής, αλλά της κοινωνικής ζωής.

Και ιστορικά, οι Ιάπωνες έχουν ιστορικά βάλει το κοινό στο προσκήνιο. Κρίνετε μόνοι σας πόσο δύσκολο είναι να ξεχωρίσετε σε ένα τέτοιο περιβάλλον. Το να είσαι ένα μαύρο πρόβατο είναι μια απόφαση κρίσης. Ένα παιδί στο σχολείο δεν μπορεί να μην πηγαίνει στο ματσούρι, διαφορετικά θα γίνει αντικείμενο εκφοβισμού και παρενόχλησης από τους συμμαθητές του.

Ταυτόχρονα, αν στη Ρωσία, την Ευρώπη και τον Νέο Κόσμο η Κυριακή, που είναι η τελευταία μέρα της εβδομάδας, συνδέεται στο μυαλό των ανθρώπων με το γεγονός της Ανάστασης του Χριστού, στην Ιαπωνία είναι απλώς η ημέρα του ήλιου. Ως εκ τούτου, δεν είναι καθόλου προφανές σε έναν Ιάπωνα γιατί την ημέρα αυτή είναι προτιμότερο να απέχει από την καθημερινή εργασία και να την αφιερώνει στην πνευματική εργασία.

Πιστεύω ότι η Ορθοδοξία, ο Χριστιανισμός γενικά, αντιμετωπίζει τώρα ένα πολύ σημαντικό καθήκον, να γίνει αναπόσπαστο μέρος της ιαπωνικής κοινωνίας, να γεμίσει τη ζωή της με ένα νέο, άγνωστο ακόμη νόημα. Και αυτό είναι μια μεγάλη ευθύνη για κάθε χριστιανό…

Άλλα Μιτροφάνοβα

Μεταφραστής: Σάββας Λαζαρίδης

Το φόντο είναι απόσπασμα της φωτογραφίας rusrep.ru

foma.ru

3/14/2025

ΠΗΓΉ 

ΤΟ ΘΑΥΜΑ! Ο Άγιος Γαβριήλ έστειλε ένα βερίκοκο...

 

Παντρεύτηκα με την ευλογία του πατέρα Γαβριήλ. Έχω τέσσερα παιδιά. 

Ένα από αυτά, η Μαρία, είχε μια παθολογία από τη γέννησή της: δεν μπορούσε να μιλήσει και έκανε γνωστή την επιθυμία της μόνο με χειρονομίες και τον ήχο «ου».

Το 2001, όταν η Μαρία ήταν τριών ετών, η γυναίκα μου και εγώ αποφασίσαμε να επισκεφτούμε τον τάφο του πατέρα Γαβριήλ. Φυσικά πήραμε και τη Μαρία μαζί μας.

 Στον τάφο γονατίσαμε και ζητήσαμε από τον πατέρα Γαβριήλ να μεσολαβήσει ενώπιον του Θεού για να μιλήσει η Μαρία.

Όταν ετοιμαζόμασταν να φύγουμε, η Μαρία γλίστρησε από την αγκαλιά της μητέρας της, έτρεξε στον τάφο του πατέρα Γαβριήλ και πήρε ένα βερίκοκο από εκεί.

 Μέχρι εκείνη τη στιγμή δεν είχαμε δει κανένα βερίκοκο στον τάφο. Μας έφερε ένα βερίκοκο και, λέγοντας το συνηθισμένο «οο», άρχισε να κάνει σημάδια ότι πρέπει να την αφήσουμε να φάει αυτό το βερίκοκο. 

Τα είπαμε όλα στη μητέρα Παρασκευή και είπε: «Ο πατέρας Γαβριήλ έστειλε στην κοπέλα ένα βερίκοκο, ας το φάει». 

 Στο δρόμο, ακόμα στη Μτσχέτα, η Μαρία μου λέει ξαφνικά:

 «Μπαμπά, αγόρασέ μου ένα κουλούρι».

 Μπορείτε να φανταστείτε πόσο χαρούμενοι ήμασταν τότε! Από τότε η κοπέλα μιλάει κανονικά, όπως όλοι.

 π. Δαυίδ (Γκριγκαλασβίλι),

Προίστάμενος της Ενορίας  Αγ. Ηλίας -Τσνόρα 

Πηγή 

Deutscher orthodoxer Choral: Polyeleos/ Γερμανική Ορθόδοξη Χορωδία: Πολυέλεος

Väter und Chor des Heiligen Dreifaltigkeitsklosters Buchhagen unter Leitung von Altvater Johannes. Historische Aufnahme Ende der 1990er Jahre erschienen bei "Orthodox Chant". Polyeleos-Gesang aus der Nachtwache.

Οι πατέρες και η Χορωδία της Αγίας Μονής της Αγίας Τριάδας του Buchhagen υπό την καθοδήγηση του Ηγουμένου πατέρα Γιοχάννες/ Ιωάννη. Ιστορική καταγραφή στα τέλη του έτους 1990 που κυκλοφόρησε με τον τίτλο  "Orthodox Chant".  Ο ψαλμός Πολυέλεος από την Αγρυπνία. 

Κολωνία: Θεοφανώ, η Ελληνίδα Αυτοκράτειρα της Μεσαιωνικής Γερμανίας και η συνεισφορά της στην πολιτιστική ανάπτυξη της Δύσης

 

Η Βασιλική του Αγίου Παντελεήμονα / Πανταλέοντα στην Κολωνία

Άγαλμα της αυτοκράτειρας Θεοφανούς στο ναό της Μαρκτκίρχε της γερμανικής κωμόπολης Εσβέγκε, στην Έσση

Γράφει ο δημοσιογράφος Ευθύμιος Χατζηϊωάννου.

Λίγοι είναι οι Έλληνες που γνωρίζουν, πως στην  ιστορική μεγαλούπολη της Κολωνίας, ένα από τα σημαντικότερα εμπορικά και βιομηχανικά της Γερμανίας και ολόκληρης της Ευρώπης, υπάρχει κάτι ιδιαίτερα ενδιαφέρον, τόσο για εμάς τους Έλληνες, όσο και για τους Γερμανούς και όλους τους δυτικοευρωπαίους. Στην εκκλησία  του Αγ. Παντελεήμονος (ή Αγ. Πανταλέοντα, όπως τον ονομάζουν σήμερα οι Ρωμαιοκαθολικοί, διατηρώντας τον λατινικό τύπο του ονόματος του Αγίου), μία από τις 12 βασιλικές ρωμανικού ρυθμού που υπάρχουν στη πόλη αυτή, κρύβεται ένα σημαντικό κομμάτι της ελληνικής, της γερμανικής αλλά  και ολόκληρης της ευρωπαϊκής ιστορίας. Το ιδιαίτερο αυτής της εκκλησίας δεν είναι μόνο η μακραίωνη ιστορία και ο βυζαντινής προέλευσης αρχιτεκτονικός της ρυθμός, αλλά και το ότι μέσα στον Ιερό αυτό Ναό σώζεται μέχρι σήμερα, εδώ και περισσότερα από 1000 χρόνια  ο τάφος της αυτοκράτειρας της Γερμανίας Θεοφανούς, της βυζαντινής εκείνης πριγκίπισσας που παντρεύτηκε τον Γερμανό αυτοκράτορα Όθωνα Β΄ και που, μετά τον θάνατο του συζύγου της, κυβέρνησε με επιτυχία για πολλά χρόνια το τεράστιο τότε γερμανικό κράτος ως αντιβασιλέας και επίτροπος του ανήλικου διαδόχου και υιού της Όθωνα Γ΄. Προς τιμή της Ελληνίδας αυτής, που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη γερμανική αλλά και στην πανευρωπαϊκή ιστορία, υπάρχει σήμερα στην πόλη της Κολωνίας πλατεία και οδός με το όνομα της Θεοφανούς, καθώς επίσης το Πειραματικό Γυμνάσιο «Αυτοκράτειρα Θεοφανώ» και Σύλλογος Φίλων της Θεοφανούς.

Μια βυζαντινή πριγκίπισσα στέφεται αυτοκράτειρα της Γερμανίας

Ποιά ήταν, όμως, η Θεοφανώ και ποιόν ρόλο έπαιξε στις ελληνογερμανικές σχέσεις και στην ανάπτυξη του πολιτισμού της Δύσης κατά τον Μεσαίωνα;

Στα τέλη του 10 αι. μ.Χ. οι σχέσεις Ανατολής και Δύσης περνούσαν από κρίση. Βασική αιτία ήταν οι κτήσεις του Βυζαντίου στη Νότια Ιταλία, τις οποίες, όμως, διεκδικούσε και ο Γερμανός βασιλιάς Όθων ο Α΄, ο επονομασθείς αργότερα Μέγας. Αφού οι μακροχρόνιες πολεμικές συγκρούσεις δεν έφερναν αποτέλεσμα, τελικά οι αντίπαλοι αποφάσισαν να δώσουν χώρο στη διπλωματία και στη σύναψη συνθήκης ειρήνης και συμμαχίας, που έπρεπε, σύμφωνα με τα ήθη της εποχής εκείνης, να επικυρωθεί και με έναν γάμο, ο οποίος θα «έδενε» με συγγένεια τους βασιλικούς οίκους των δύο κρατών. Το όνειρο του  Όθωνα  Α’ (912-973), δούκα της Σαξονίας και βασιλιά της Γερμανίας και Ιταλίας, να παντρέψει τον γιο του Όθωνα Β’ με μια Ελληνίδα πριγκίπισσα , ως επικύρωση της συνθήκης ειρήνης και συμμαχίας, εκπληρώθηκε το 972. Μετά από δύσκολες και χρονοβόρες διαβουλεύσεις επιτεύχθηκε η συνθήκη αυτή, μέρος της οποίας ήταν και το προξενιό μεταξύ της νεαρής Ελληνίδας Πριγκίπισσας Θεοφανούς  και του γιού του Αυτοκράτορα Όθωνα του Α΄, του νεαρού τότε διαδόχου Όθωνα  Β΄. Τελικά, στις 14 Απριλίου της χρονιάς αυτής ο Όθωνας Β΄, ως νέος αυτοκράτορας της «Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας του Γερμανικού Έθνους»  παντρεύτηκε την Θεοφανώ στην βασιλική του αγίου Πέτρου στην Ρώμη, από τον πάπα Ιωάννη ΙΓ’  (965-972), που την έστεψε και αυτοκράτειρα. (Διευκρινίζουμε εδώ, ότι ο γάμος και η στέψη της Θεοφανούς από τον πάπα της Ρώμης αναγνωρίστηκε άμεσα από τους Βυζαντινούς, αφού την περίοδο εκείνη, παρά τα εντεινόμενα ενδοεκκλησιαστικά προβλήματα, δεν είχε επέλθει ακόμη το μεγάλο Σχίσμα του έτους 1054 μεταξύ της Ανατολικής και της Δυτικής Εκκλησίας, που χώρισε πλέον ανεπανόρθωτα τους Χριστιανούς σε Ορθοδόξους και Καθολικούς).

Του γάμου αυτού προηγήθηκε η έγκριση του βυζαντινού αυτοκράτορα Ιωάννη Τσιμισκή, ο οποίος συναίνεσε στην πρόταση του Όθωνα για λόγους πολιτικούς. Έχοντας να αντιμετωπίσει τους Σαρακηνούς στα ανατολικά και τους Βούλγαρους στα βόρεια σύνορα της αυτοκρατορίας του, το τελευταίο πράγμα που επιθυμούσε ήταν μια γενικευμένη στρατιωτική εμπλοκή με τους Γερμανούς στην Ιταλία.

Η καταγωγή και η προσωπικότητά της Θεοφανούς

Η Θεοφανώ δεν ήταν πορφυρογέννητη. Πολλές προσπάθειες έχουν γίνει για την εύρεση της καταγωγής της, καθώς το πρόσωπό της απουσιάζει από τις ελληνικές πηγές. Επικρατέστερη εκδοχή είναι, ότι κατάγονταν από την οικογένεια των Σκληρών και ήταν ανιψιά του Ιωάννη Τσιμισκή από τον πρώτο του γάμο. Νεότερη έρευνα έχει καθιερώσει την Θεοφανώ ως κόρη της Σοφίας Φωκά, εξαδέλφης του Τσιμισκή και ανιψιά του Νικηφόρου Φωκά. Μετά τον γάμο της την 16χρονη Θεοφανώ  ακολούθησε στη νέα της πατρίδα, την Γερμανία, πολυπληθής συνοδεία από την Κωνσταντινούπολη, την οποία αποτελούσαν άνθρωποι της Εκκλησίας, των Γραμμάτων και των Τεχνών, Άρχοντες και αυλικοί. Μαζί της πήρε και λείψανα Αγίων, για ευλογία στη νέα της ζωή. Μεταξύ αυτών ήταν και λείψανα του Αγ. Παντελεήμονος από τη Νικομήδεια της Μ.Ασίας, σκοπεύοντας να τα φυλάξει σε ναό που θα έκτιζε στη νέα της πατρίδα, στη μνήμη του Αγίου. Έτσι συνέβαλε στο κτίσιμο του μεγαλοπρεπούς αυτού ναού στην Κολωνία κατά τα βυζαντινά αρχιτεκτονικά πρότυπα, προς τιμήν του Ιαματικού Αγίου Παντελεήμονος. Ο ναός αυτός αφιερώθηκε επίσης  και στη μνήμη των Αγίων Αναργύρων Κοσμά και Δαμιανού.

Οι Γερμανοί εντυπωσιάσθηκαν από την Θεοφανώ. Παρά το νεαρό της ηλικίας της, είχε μόρφωση, καλλιέργεια, αγαθότητα αλλά και λεπτή και ευγενική ανατροφή. Έτσι κέρδισε γρήγορα τον θαυμασμό και την εκτίμηση των απλών υπηκόων της. Η νεαρή Ελληνίδα αυτοκράτειρα  μετέφερε και εισήγαγε στην γερμανική αυλή την λεπτεπίλεπτη εθιμοτυπία και την πολυτέλεια του Βυζαντίου, κι επίσης έθεσε τις βάσεις της μελέτης των Ελληνικών Γραμμάτων και των Τεχνών στην πολιτιστικά υπανάπτυκτη τότε Γερμανία.

Η Θεοφανώ αντιμέτωπη με την ζηλοφθονία και την εχθρότητα των Γερμανών ευγενών  

Όμως στις τάξεις των Γερμανών ευγενών και των αυλικών του γερμανικού κράτους η άφιξη της Θεοφανούς στη Γερμανία αντιμετωπίστηκε με δυσπιστία, η οποία έφτανε στα όρια της εχθρότητας, διότι ή νεοφερμένη Ελληνίδα ήταν φορέας του υπέρτερου ελληνικού πολιτισμού. Οι δυτικοί και ειδικότερα οι Φράγκοι και οι Γερμανοί είχαν πολύ συγκεκριμένες προκαταλήψεις απέναντι στους Έλληνες εκείνη την εποχή. Έτσι η Θεοφανώ, παρά την αγάπη και την εκτίμηση που έτρεφαν για αυτήν οι απλοί υπήκοοί της γι’ αυτό που πραγματικά ήταν, έπεσε θύμα της ζηλόφθονης κακεντρέχειας των δυτικών μεσαιωνικών και σύγχρονων χρονογράφων, όχι γι’ αυτό που ήταν, αλλά γι’ αυτό που εκπροσωπούσε: Την εμφανή ανωτερότητα του ελληνικού πολιτισμού εν μέσω της δυτικοευρωπαϊκής βαρβαρότητας.   Η Θεοφανώ υπήρξε υποδειγματική στην ανατροφή των παιδιών της και φρόντιζε κατά τον καλύτερο τρόπο για τα συμφέροντα του υιού της Όθωνα του Γ’, ειδικά μετά τον θάνατο του πατέρα του από αποπληξία, το 983. Την χρονιά εκείνη ο Όθωνας Γ’ ήταν μόλις τριών ετών. Η Θεοφανώ κανόνισε την στέψη του γιού της τα Χριστούγεννα του ίδιου έτους, και κυβέρνησε η ίδια ως αντιβασιλέας, μέχρι την ενηλικίωσή του. Αφαίρεσε ουσιαστικά την εξουσία από την Αδελαΐδα, μητέρα του θανόντα, Όθωνα Β’ και αυτό δεν άρεσε καθόλου στην πεθερά της, που έτρεφε από την αρχή εχθρικά αισθήματα απέναντί της. Ο Odilo, αββάς στο μοναστήρι του Κλυνί, σύγχρονος των γεγονότων χρονογράφος, που είχε πολύ καλές σχέσεις με την Αδελαΐδα της Βουργουνδίας, αναφέρει σε κείμενά του την ιδιαίτερη χαρά της Αδελαΐδας, όταν πέθανε η Θεοφανώ το 991. Και πριν από την ανάληψη της αντιβασιλείας από την Ελληνίδα βασίλισσα, οι σχέσεις των δύο γυναικών ήταν επίσης σχέσεις εχθρότητας.  Η Αδελαΐδα πίεζε τον Όθωνα Β’, να εισβάλει στις βυζαντινές επαρχίες της Ιταλίας, ενέργεια που ήταν αντίθετη με τους όρους της συνθήκης ειρήνης και τους λόγους του συνοικεσίου. Προφανώς, ήλπιζε με αυτό τον τρόπο να εξωθήσει την νύφη της να εγκαταλείψει την γερμανική αυλή. Αυτό όμως επέφερε τελικά την καταστροφή του Όθωνα Β΄, ο οποίος εισέβαλε στις ελληνικές επαρχίες της Νότιας Ιταλίας τον Μάρτιο του 982, αλλά η εκστρατεία δεν εξελίχθηκε όπως περίμενε. Μόλις και μετά βίας κατάφερε να ξεφύγει και να σωθεί τον Ιούλιο της ίδιας χρονιάς, μετά την ολοκληρωτική διάλυση του στρατού του και να επιστρέψει μεταμφιεσμένος στη Ρώμη. Προετοίμαζε εκεί μια δεύτερη εκστρατεία εναντίον των ελληνικών επαρχιών, όταν έφθασε η είδηση ότι οι σλαβικές φυλές των ανατολικών γερμανικών συνόρων επαναστάτησαν. Από την στενοχώρια του  έπαθε αποπληξία και πέθανε στο παλάτι του στη Ρώμη, στις 7 Δεκεμβρίου του 983.  Οι εχθροπραξίες των Γερμανών με τους Έλληνες της Κάτω Ιταλίας, περιγράφονται στο έργο του χρονογράφου και επισκόπου Albertus Mettensis, Fragmentum de Deoderico primo episcopo Mettensi, γραμμένο περίπου το 1017. Σε αυτό ο Albertus εκφράζει την αντιπάθειά του για την Θεοφανώ, χαρακτηρίζοντάς την ως «δυσάρεστη και πολύ ομιλητική». Την θεωρούσε ως εκπρόσωπο της ελληνικής νοοτροπίας και αναφέρει ότι θριαμβολογούσε για την νίκη των συμπατριωτών της επί των Γερμανών. Εμφανώς απογοητευμένος ο ίδιος από την ήττα των συμπατριωτών του, εξέφρασε την δυσαρέσκειά τους με προσωπικές επιθέσεις εναντίον της Ελληνίδας  βασίλισσας. Με αυτόν τον τρόπο εκφράζει τις στερεότυπες προκαταλήψεις των δυτικών για τους Έλληνες και τις γυναίκες. Και η Θεοφανώ ήταν ταυτόχρονα Ελληνίδα και γυναίκα.

Η Θεοφανώ εισάγει την πολυτέλεια και την χρήση του πιρουνιού στην δυτική Ευρώπη

Γίνεται αποδεκτό σήμερα, ότι οι βάρβαροι Γερμανοί του Ι’ αιώνα έμαθαν την χρήση του πιρουνιού από την βασίλισσα Θεοφανώ. Ωστόσο, δεν υπάρχει μια τέτοια ειδική αναφορά στις πηγές. Υπάρχουν γενικόλογες αναφορές για τα είδη πολυτελείας που εισήγαγε, όχι όμως ειδικά για το πιρούνι. Στις πηγές πρώτη αναφορά για την εισαγωγή του πιρουνιού στη Δύση, υπάρχει στην διατριβή του Πέτρου Δαμιανού Institutio monialis. Η ιστορία είναι η ακόλουθη. Ο δόγης της Βενετίας Πέτρος Β’ Ορσεόλο, καλός φίλος του Όθωνα Γ’, συνέβαλε στην άμυνα των ακτών της Αδριατικής, βοηθώντας τον Βασίλειο Β’ Βουλγαροκτόνο, ν’ αντιμετωπίσει την απειλή των Αράβων στην Ιταλία. Μετά την ήττα των Αράβων στο Μπάρι το 1004, ο Βασίλειος Β’ κάλεσε τον Ιωάννη, γιο του δόγη, στην Κωνσταντινούπολη και τον πάντρεψε με την Μαρία Αργυροπουλίνα, αδελφή του Ρωμανού Γ’ (κατά τον Σκυλίτζη Η Μαρία, ο άντρας της και το παιδί τους πέθαναν τελικά από την επιδημία πανούκλας το 1006.  Ο Πέτρος Δαμιανός, ονομαστός παπικός θεολόγος του κύκλου του πάπα Γρηγορίου Ζ’, εκφράζει στο έργο του την συμπλεγματική  (κομπλεξική) νοοτροπία των δυτικοευρωπαίων, απέναντι στην ανωτερότητα του τρόπου ζωής των Ελλήνων, θεωρώντας ότι ο θάνατος της Μαρίας Αργυροπουλίνας από πανούκλα οφείλονταν στην οργή του Θεού για την πολυτέλειά της.

Το σχετικό απόσπασμα είναι το εξής:

«Τόση ήταν η πολυτέλεια των εθίμων της, ώστε καταφρονούσε ακόμα και να πλένεται με κοινό νερό, αναγκάζοντας τους υπηρέτες της τουναντίον, να συλλέγουν την δροσιά που έπεφτε από τους ουρανούς για να πλένεται σ’ αυτήν. Ούτε καταδέχονταν ν’ αγγίζει την τροφή με τα δάκτυλά της, αλλά διέταζε τους ευνούχους της να την κόβουν σε μικρά κομμάτια, τα οποία παλούκωνε με ένα χρυσό όργανο με δύο δόντια, κι έτσι το έφερνε στο στόμα της. Τα δωμάτιά της είχαν τόσο βαριά ατμόσφαιρα από την χρήση λιβανιού και διαφόρων αρωμάτων, ώστε μου προκαλεί ναυτία και το να μιλώ γι’ αυτά, αλλά και οι αναγνώστες μου δεν θα το πιστεύουν. Η ματαιοδοξία αυτής της γυναίκας ήταν μισητή από τον Παντοδύναμο˙ κι έτσι, χωρίς λάθος, πήρε την εκδίκησή Του».

Η Μαρία Αργυροπουλίνα έζησε περίπου την ίδια εποχή με την Θεοφανώ και ήταν φορέας του ιδίου πνεύματος στη Δύση. Συνεπώς μπορούμε να υποθέσουμε με ασφάλεια, ότι και η Θεοφανώ χρησιμοποιούσε το πιρούνι και ότι το έφερε με την οικοσκευή της στην Γερμανία. Δηλαδή, μπορεί να ειπωθεί, ότι η Θεοφανώ εισήγαγε την χρήση του στην Δύση, ακόμη και αν δεν μαρτυρείται άμεσα από τις πηγές.

Η ανθελληνική προπαγάνδα των παπικών

Από την αφήγηση του Πέτρου Δαμιανού για την Θεοφανώ μπορούν να βγει ένα ακόμη χρήσιμο συμπέρασμα για τον προπαγανδιστικό τρόπο αντιμετώπισης της ιστορίας από τους παπικούς. Ο συγκεκριμένος κατηγόρησε συκοφαντικά την Θεοφανώ, ότι είχε ερωτική σχέση με τον Ιωάννη Φιλάγαθο, κάποιον Έλληνα μοναχό από την Κάτω Ιταλία. Ο Ιωάννης αυτός έγινε μέλος της γερμανικής αυλής κατά την επιθυμία της Θεοφανούς, και αργότερα επίσκοπος στην Piacenza. Το πρόβλημα των δυτικών ήταν, ότι ο Έλληνας αυτός επίσκοπος έγινε στην συνέχεια, λίγα χρόνια μετά τον θάνατο της Θεοφανούς, πάπας Ρώμης το 997, με το όνομα Ιωάννης XVI, σε αντικατάσταση του Γερμανού πάπα Γρηγόριου V, ο οποίος ήταν ο εξάδελφος του Όθωνα ΙΙΙ, Bruno. Ο Ιωάννης αναδείχθηκε πάπας με την εκλογή των Ρωμαίων πολιτών και του συγκλητικού Κρησκέντιου, υποβοηθούμενου από τον Βασίλειο Β΄ τον Βουλγαροκτόνο.   Όμως οι Γερμανοί, που δεν μπορούσαν να ανεχθούν έναν Έλληνα στην θέση του πάπα, εισέβαλαν στην Ρώμη το 998. Ο Ιωάννης προσπάθησε να ξεφύγει, όμως τελικά συνελήφθη και τιμωρήθηκε σκληρά. Εκδικούμενοι για την ελληνική του καταγωγή και για την εύνοια της Θεοφανούς στο πρόσωπό του, οι Γερμανοί του έκοψαν την μύτη, τ’ αυτιά, την γλώσσα και του έσπασαν τα δάκτυλα για να μην μπορεί να γράφει.  Βέβαια, δεν έλειπαν και οι θετικές κρίσεις δυτικών χρονογράφων της εποχής εκείνης  για την αυτοκράτειρα Θεοφανώ., όπως αυτή του γνωστού για το έργο του Thietmar του Merseburg, που  αναφέρει για την βασίλισσα: «Αν και η Θεοφανώ ανήκε στο ευαίσθητο φύλο, η μετριοφροσύνη της, η πίστη και ο τρόπος ζωής της ήταν εξαιρετικά, κάτι σπάνιο στην Ελλάδα. Διατηρώντας την μοναρχία του γιού της με ανδρική επιστασία, ήταν πάντα ευμενής και φιλάνθρωπος προς τους νομιμόφρονες, αλλά τρομακτική και νικηφόρα στους ταραχοποιούς (ή επαναστάτες).»

Οι θυγατέρες της Θεοφανούς

Η Θεοφανώ απέκτησε τελικά τρεις κόρες. Η πρώτη ήταν η Σοφία (975-1039), η οποία κλείστηκε στο αββαείο του Gandersheim σε ηλικία τεσσάρων ετών. Εκεί ανατράφηκε από την εξαδέλφη του πατέρα της, ηγουμένη Gerberga II. Η Σοφία έγινε ηγουμένη στο εν λόγω αββαείο το 1002 και το 1011 της δόθηκε επίσης το αββαείο στην Έσση. Ήταν δηλαδή ηγουμένη δύο αββαείων. Η δεύτερη κόρη της Θεοφανούς, Αδελαΐδα (977-1044/5) ανατράφηκε στο αββαείο του Quedlinburg, από την θεία του πατέρα της, ηγουμένη Ματθίλδη. Μετά τον θάνατο της Ματθίλδης ανέλαβε το συγκεκριμένο αββαείο, το 999. Η τρίτη κόρη της Θεοφανούς, Ματθίλδη (979-1025), στάλθηκε από μικρή στο αββαείο της Έσσης, με σκοπό να ανατραφεί κατάλληλα, ώστε να αντικαταστήσει την ηγουμένη εξαδέλφη της, η οποία επίσης λέγονταν Ματθίλδη. Εν τέλει παντρεύτηκε τον κόμη του παλατινάτου της Λοθαριγκίας (Λωρραίνη), Ezzo και έκαναν μαζί δέκα παιδιά.

 

Οι δωρεές και το φιλανθρωπικό της έργο

Μετά τον θάνατο του συζύγου της, η Θεοφανώ έμεινε στη Ρώμη για κάποιο διάστημα. Εκεί μεριμνούσε για την ψυχή του αποθανόντα συζύγου Όθωνα, κάνοντας έργα φιλανθρωπίας στους φτωχούς της πόλης και σαρανταλείτουργα. Στο διάστημα αυτό γνωρίστηκε με τον Αδαλβέρτο, επίσκοπο Πράγας και μετέπειτα μάρτυρα και Άγιο της Εκκλησίας. Η Θεοφανώ στάθηκε γενναιόδωρη απέναντί του, στέλνοντάς του κρυφά ένα σημαντικό χρηματικό ποσό. Ο Αδαλβέρτος με την σειρά του μοίρασε κρυφά τα χρήματα στους φτωχούς. Η Θεοφανώ έκανε μεγάλες δωρεές σε εκκλησίες και εκκλησιαστικά ιδρύματα, όπως στο Μαγδεμβούργο και στην Φρανκφούρτη, στο ναό του St. Salvator. Ο άγιος Γρηγόριος του Brutscheid ήταν ένας Έλληνας κληρικός της Κάτω Ιταλίας. Στον βίο του αναφέρεται, ότι η Θεοφανώ χρηματοδότησε την ανέγερση νέων εκκλησιών. Στην Ρώμη έγινε κτήτωρας  ενός μεγάλου μοναστηριού αφιερωμένου στον Άγιο Σαλβαδόρ, στο Άαχεν ενός παρεκκλησίου αφιερωμένου στον Άγιο Νικόλαο. Έκανε δωρεές στον Ναό της Παναγίας στην Κολωνία, σύμφωνα πάντα με τον ίδιο βίο. Ο ανώνυμος συγγραφέας την αποκαλεί “matrona religiosa et Deo devote imperatrix”. Ένα άλλο κείμενο, το Translatio S. Albini αναφέρει δωρεές της βασίλισσας στην εκκλησία του αγίου Παντελεήμονος στην Κολωνία.

Η εκκλησία θεμελιώθηκε από τον επίσκοπο της πόλης Bruno, εξάδελφο του Όθωνα Α΄, ο οποίος αργότερα έγινε πάπας στη Ρώμη. Όπως προαναφέραμε, το λείψανο του Αγίου Παντελεήμονα το είχε φέρει η Θεοφανώ από την Νικομήδεια και σε αυτή την εκκλησία ετάφη η Θεοφανώ μετά τον θάνατό της.   Άλλα λείψανα που ήρθαν από την Ανατολή, ως μέρος της προίκας της, ήταν του αγίου Δημητρίου, του αγίου Νικολάου και του αγίου Διονυσίου. Πολλά λείψανα, που ήρθαν επίσης εξαιτίας της Θεοφανούς στη Δύση, παραδόθηκαν σε εκκλησίες μεγάλων επισκοπών και έγιναν προστάτες άγιοι σημαντικών πόλεων. Για παράδειγμα, ο άγιος Διονύσιος έγινε προστάτης άγιος του Quedlinburg. Η επόμενη μεγάλη εισαγωγή λειψάνων από την Ανατολή στη Δύση ακολούθησε την άλωση της Κωνσταντινούπολης. Στο θέμα των ταμάτων και των αφιερωμάτων της Θεοφανούς, το μεγαλύτερο μέρος των πηγών παραμένει ανεξερεύνητο.

Η συμβολή της Θεοφανούς στην ανάπτυξη των Γραμμάτων και των Τεχνών στη Δύση

Μόλις τελευταία το θέμα της έρευνας στράφηκε στον τρόπο μεταφοράς βυζαντινών αριστουργημάτων τέχνης και μικροτεχνίας στη Δύση. Επ’ αυτού η συμβολή της ιστορίας της Θεοφανούς είναι μεγάλη, ωστόσο παραμένει ακόμη ανεξερεύνητη σε μεγάλο βαθμό. Στο θέμα της εκκλησιαστικής αγιογραφίας, εισάγονται την εποχή αυτή νέα θέματα από την Ελλάδα, όπως εικόνες της Παναγίας σε σκηνές από την Καινή Διαθήκη, εικόνες της Σταύρωσης και κυρίως η Δέηση, ένα θέμα που δεν συναντάται στις δυτικοευρωπαϊκές χώρες, πριν από την συγκεκριμένη περίοδο. Μια ανάγλυφη Σταύρωση σε ελεφαντόδοντο του Ι΄ αιώνα φυλάσσεται στo Gemeentemuseum στο Άρνεμ, όπως και το θέμα της Παναγίας Οδηγήτριας, μια ανάγλυφη παράσταση πάλι σε ελεφαντόδοντο, που φυλάσσεται στο Rijksmuseum Het Cathrijneconvent, στην Ουτρέχτη.  Εκτός της εισαγωγής νέων θεμάτων αγιογραφίας, στην εποχή αυτή ανάγονται ελληνικές επιδράσεις επί της ήδη υπάρχουσας θεματολογίας. Για παράδειγμα η Κοίμηση της Θεοτόκου, παίρνει νέο σχέδιο, όπως η παράσταση από ελεφαντόδοντο στο Ευαγγέλιο του Όθωνα Γ’. Επίσης, επηρεάζεται και η ορολογία των θεμάτων, καθώς για πρώτη φορά αναφέρεται η Παναγία ως Κυρία των Αγγέλων στην Vita Sancti Adalberti (bona angelorum imperatrix augusta). Γίνεται, λοιπόν, αποδεκτό σήμερα, ότι η συνεισφορά της παρουσίας της Θεοφανούς στη Δύση είναι μεγαλύτερη από ότι υποψιάζονταν παλαιότερα, ακόμη και σε θέματα εκκλησιαστικής τέχνης.

Η άδικη ιστορική μεταχείριση της Θεοφανούς από τους Γερμανούς

Συμπερασματικά μπορούμε να αναφέρουμε, ότι, παρά την ευσεβή στα εκκλησιαστικά και δραστήρια στα πολιτικά θέματα ζωή της, η Θεοφανώ αντιμετωπίστηκε με φανερή αντιπάθεια από τους δυτικούς, εξαιτίας της ελληνικής της προέλευσης. Βλέπουμε, λοιπόν, ότι ενώ οι περισσότερες σύζυγοι των Οθωνιδών αγιοποιήθηκαν (αδίκως και  χωρίς λόγο) μετά θάνατον, η Θεοφανώ παρέμεινε στην αφάνεια. Η ζωή της δεν επέζησε σε Vita, την στιγμή που ασήμαντες προσωπικότητες, όπως η Edith και η Αδελαΐδα, οι δύο σύζυγοι του Όθωνα Α’, η Cunegunda, σύζυγος του Ερρίκου Β’, έχουν την τιμητική τους. Ούτε το όνομά της δόθηκε σε κάποια απόγονό της, εκτός ίσως από μια εγγονή της, ηγουμένη στην Έσση.  Το πορτραίτο της δεν συμπεριλήφθηκε στο γενεαλογικό δέντρο της δυναστείας, το οποίο υπάρχει στο Χρονικό του Αγ. Παντελεήμονος, φυλασσόμενο στην Herzog August Bibliothek, στο Wolfenbüttel. Η μοναδική (σωζόμενη) ζωγραφική απεικόνισή της υπάρχει σε ένα Ευαγγέλιο του έτους 1000 περίπου.

Η σαρκοφάγος της αυτοκράτειρας Θεοφανούς στο Ναό του Αγίου Παντελεήμονα/ Πανταλέοντα της Κολωνίας

Οι λόγοι για την υποτίμηση της παρουσίας της Θεοφανούς ως μέλους της δυναστείας και της συμβολής της στην επίδραση του ελληνικού πολιτισμού επί του δυτικοευρωπαϊκού, είναι ευκολονόητοι. Η ελληνική καταγωγή της, η δυναμική παρουσία της στην πολιτική, η μεσολαβητικές προσπάθειες για την εξομάλυνση των σχέσεων Ελλήνων και Λατίνων στην Νότια Ιταλία, οι σχέσεις της με τους Έλληνες της Ρώμης, όλα αυτά κρίθηκαν εκ των υστέρων επικίνδυνα από την γερμανοστρεφή παπική προπαγάνδα. Η ζηλοφθονία για τον «πολυτελή» τρόπο ζωής της, ο οποίος ήταν η καθημερινότητα των Ελλήνων και δικαιολογούσε την άποψη πολλών βόρειων λαών, ότι η Ελλάδα ήταν ο παράδεισος της εποχής, ήταν ένας ακόμη παράγοντας. Αν θέλουμε να εμβαθύνουμε λίγο σ’ αυτό, οφείλουμε να αντιπαραβάλουμε την θέση της γυναίκας στην δυτική Ευρώπη με την αντίστοιχη στην Ελλάδα της εποχής, οπότε καταλαβαίνουμε γιατί η γερμανική κοινωνία θεωρούσε, ότι η Θεοφανώ έδινε «κακό» παράδειγμα, με την μόρφωση και τον ελεύθερο τρόπο σκέψης της, με την οξυδέρκεια και την διπλωματικότητά της, με όσα χαρίσματα προικοδοτήθηκε από την ελληνοτραφή κοινωνία της Ανατολής και τα οποία μπόρεσε να αξιοποιήσει από την θέση που της επιφύλαξε η ιστορία. Όπως φαίνεται, αυτό που μπορούσε και τελικά πρόσφερε η Θεοφανώ, δεν ήταν ζητούμενο στη Δύση, ούτε τότε, ούτε και για πολλούς αιώνες αργότερα.

Η αναγκαιότητα της αποκατάστασής της ιστορικής αλήθειας

Η αναγνώριση και η ιστορική αποκατάσταση της σημαντικής αυτής Ελληνίδας, η οποία συναναστράφηκε και επηρέασε σημαίνουσες προσωπικότητες της εποχής και κατ’ επέκταση επέδρασε καθοριστικά στον ρουν της ιστορίας,  προσωπικότητες όπως ήταν ο Bruno, o Romuald, o Adalbert, καθώς και πολλοί άγιοι, όπως ο όσιος Νείλος ο Καλαβρός, ο όσιος Σάββας, ο άγιος Γρηγόριος κ.α. πρέπει να αποτελεί πρωταρχικό καθήκον, τόσο των ξένων (Γερμανών και των άλλων δυτικοευρωπαίων), όσο και των Ελλήνων ιστορικών, επιστημόνων, μελετητών αλλά και απλών πολιτών. Σήμερα, δυστυχώς, πολύ σπάνια γίνεται  αναφορά της ιστορικής συμβολής της Θεοφανούς στον εκπολιτισμό των Γερμανών και των άλλων δυτικοευρωπαίων, ακόμη και στη Γερμανία, με αποτέλεσμα ελάχιστοι να γνωρίζουν την ιστορία και το έργο της. Πάντως, αξίζει εδώ να αναφερθεί, ότι το 1991, κατά την συμπλήρωση 1000 ετών από τον θάνατο της Θεοφανούς και τον ενταφιασμό της στο Ναό του Αγίου Παντελεήμονα της Κολωνίας, ο δήμος της πόλης αυτής, το ελληνικό Γενικό Προξενείο, που υπήρχε τότε στην Κολωνία (υπό τον τότε Γεν. Πρόξενο κ. Παναγιώτη Καρακάση),  γερμανικοί και ελληνικοί πολιτιστικοί και εκκλησιαστικοί φορείς της περιοχής, Γερμανοί και Έλληνες πανεπιστημιακοί καθηγητές και εκπαιδευτικοί κ.α. διοργάνωσαν στην Κολωνία, σε συνεργασία μεταξύ τους, σειρά επιτυχημένων πολιτιστικών εκδηλώσεων μνήμης  για την αυτοκράτειρα Θεοφανώ, κάτι που βοήθησε σημαντικά στη διάδοση της ιστορικής γνώσης για την Θεοφανώ και που θα μπορούσε να αποτελέσει ένα καλό παράδειγμα για παρόμοιες πρωτοβουλίες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.

Κλείνοντας, θεωρώ υποχρέωσή μου να εξάρω την πολύ ενδιαφέρουσα και κατατοπιστική ιστορική μελέτη, που είναι αφιερωμένη στην αυτοκράτειρα Θεοφανώ. Η μελέτη αυτή, με τις σχετικές παραπομπές σε σχετική βιβλιογραφία, που  δημοσιεύει  στην ιστοσελίδα της η Ιερά Μονή Παντοκράτορος Μελισσοχωρίου Θεσσαλονίκης, αποτέλεσε σημαντικό βοήθημα στη συγγραφή του παρόντος άρθρου.

Ευθύμιος Χατζηϊωάννου

Πηγή