(Μητροπολίτου Μεσογαίας και Λαυρεωτικής Νικολάου)
Ε. Τί δεν είναι Ορθοδοξία
Παρά ταύτα και εμείς οι ίδιοι και στον δικό μας τόπο κάπως την εκφυλίζουμε. Γι’ αυτό ας δούμε τί δεν είναι Ορθοδοξία. Η Ορθοδοξία δεν είναι μία θρησκεία που δημιουργεί οπαδούς με συγκεκριμένα τυπικά, με συγκεκριμένες και αυστηρά προσδιορισμένες συνήθειες και εξωτερικούς τρόπους. Η Ορθοδοξία δεν είναι μία βαθιά δοκιμασμένη, ιστορική, κοινωνική, πολιτιστική και φιλοσοφική παράδοση, αυτό που συνήθως περνάει μέσα από τα υπουργεία πολιτισμού και από τους πολιτιστικούς συλλόγους και έχει να κάνει με τα εξωκκλήσια, με τη λαογραφία, με τα ήθη και τα έθιμα, με τις συνήθειες που έχουμε σε αυτόν τον τόπο, και που είναι τόσο ευλογημένες, τόσο βαθιά ριζωμένες και τόσο καλές, αλλά δεν αποτελούν την πεμπτουσία της πίστεως και της Ορθοδοξίας.
Θα πω και κάτι άλλο. Συχνά λέμε ότι ο σωστός όρος δεν είναι Ορθοδοξία αλλά Ορθοπραξία. Έχω την εντύπωση ότι αυτό δεν είναι σωστό, διότι υπονοεί ότι η Ορθοδοξία είναι κάτι ελλιπές που απαιτεί το συμπλήρωμα αυτής της όρθοπραξίας. Ο όρος Ορθοδοξία περιλαμβάνει και την ορθοπραξία. Και αυτό έχει να κάνει με το βαθύτερο αίσθημα που νιώθουμε ως πιστός λαός του Θεού, γιατί Λαϊκό Πανεπιστήμιο νομίζω δεν είναι για την Εκκλησία ένα Πανεπιστήμιο με την έννοια του λαϊκού, όπως το εννοούν οι δημοκρατίες, αλλά με την έννοια του λαού όπως την εννοεί η Εκκλησία μας.
ΣΤ. Ορθόδοξα θεολογικά ιδιώματα
Οι θρησκείες -συνήθως έτσι συμβαίνει – εξανθρωπίζουν τον Θεό ή σε μία καλύτερη περίπτωση θεοποιούν τον άνθρωπο. Η Ορθοδοξία κάνει κάτι άλλο. Θεώνει τον άνθρωπο και ομολογεί τον ενανθρωπήσαντα Θεό. Δεν είναι παίξιμο με τις λέξεις αυτό. Ας αναφέρουμε ένα παράδειγμα· σε άλλες χριστιανικές ομολογίες και εκκλησίες, προκειμένου να βοηθηθούν οι πιστοί τους στο να προσεγγίσουν το μυστήριο του Θεού εμφανίζονται παραδείγματα εικονογραφίας τέτοια που κάνουν τον Θεό, την Παναγία πάρα πολύ ανθρώπινους. Έτσι, ο εσταυρωμένος του Νταλί κρέμεται σαν ένα πτώμα, ένα σώμα που προκαλεί τον οίκτο στην ψυχή του ανθρώπου, ώστε αυτός να λυπηθεί ανθρώπινα τον Χριστό που υποφέρει πάνω στον σταυρό. Αυτό δεν το συναντούμε στην Ορθόδοξη παράδοση. Δεν προκαλείται το συναίσθημα με έναν πολύ ανθρώπινα πάσχοντα Θεό. Αντίθετα, συναντούμε έναν Κύριο με οριζόντια τα χέρια, σαν να είναι δυνατός, με μία έκφραση του προσώπου ανάλογη με αυτήν που έχει στη Μεταμόρφωση και στην Ανάσταση, που δεν έχει σχέση με αυτόν τον κόσμο, η οποία όμως μεταφέρει την ετερότητα του προσώπου του αναστημένου Χριστού ακόμη και στη Σταύρωση.
Επίσης, στη Δύση, προκειμένου να προκαλέσουν την πίστη, προσπαθούν να εμφανίσουν μία γλυκιά Παναγία, όσο πιο ανθρώπινα ωραία μπορούν να την αναπαραστήσουν. Παράλληλα, συχνά φθάνουν στο σημείο ακόμη να θεοποιούν τον άνθρωπο. Παρουσιάζουν την αξία του ανθρώπου τόσο μεγάλη σαν αυτός και μόνο να αποτελεί το κέντρο του κόσμου. Για την Ορθόδοξη Εκκλησία, το κέντρο του κόσμου είναι ο Θεός, είναι ο Χριστός, είναι ο ενανθρωπήσας Θεός. Αντί λοιπόν για τη θεοποίηση του ανθρώπου, η Ορθοδοξία προτείνει τον θεούμενο άνθρωπο, όπως αυτή τον ζει, πράγμα που αποτελεί τη βάση της διδασκαλίας της. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο και οι θρησκείες ή οι άλλες χριστιανικές ομολογίες έχουν μία θεολογία ανθρωπολογική, ενώ η Ορθοδοξία παρουσιάζει ακόμη και μία ανθρωπολογία θεολογική.
Ας μου επιτρέψετε, στο σημείο αυτό, να σας μεταφέρω κάτι από την εμπειρία μου με τους προβληματισμούς στα θέματα της βιοηθικής. Καθώς διαβάζουμε τα κείμενα των άλλων θρησκειών και των άλλων χριστιανικών εκκλησιών και ομολογιών, βλέπουμε ότι έχουν μία τάση να θεωρήσουν ότι ο άνθρωπος αποτελεί μία αυτοαξία. Στην Ορθόδοξη παράδοση δεν υπάρχει αυτόνομη ανθρωπολογία. Υπάρχει, όμως -οι εξ υμών θεολόγοι το γνωρίζουν- η χριστολογία. Καθώς δηλαδή η Εκκλησία μας βιώνει το μυστήριο της Θείας Ενανθρωπήσεως εν τω προσώπω του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, ταυτόχρονα βλέπει και το μυστήριο του ανθρώπου να προβάλλεται πάνω στο μυστήριο του ενανθρωπήσαντος Χριστού.
Όλη αυτή η διαφορά της Χριστιανικής Ανατολής από τη Δύση βασίζεται σε τρία σημεία. Το πρώτο ήδη το ανέφερα· είναι η χριστολογία, το ότι ο Χριστός είναι τέλειος Θεός και τέλειος άνθρωπος, ότι οι δυο φύσεις Του είναι ασυγχύτως και αδιαιρέτως ενωμένες και αυτό έχει επεκτάσεις ανθρωπολογικές. Κατ’ επέκτασιν, και ο άνθρωπος δεν είναι μόνον ψυχή ούτε μόνον σώμα. Αλλά είναι και ψυχή και σώμα. Συχνά βλέπουμε ότι αναπτύσσεται μία τάση Νεστοριανική ή Μονοφυσιτική. Ή στη Δύση ταυτόχρονα και Νεστοριανική και Μονοφυσιτική. Για παράδειγμα, πολλές φορές δικαιολογούμε τις αμαρτίες ως αδυναμίες ανθρώπινες. Αυτό σημαίνει ότι υποβιβάζουμε τήν αξία και τον θησαυρό τής ψυχής. Σε άλλες πάλι περιπτώσεις μιλάμε για μία πνευματικότητα τέτοια σαν να μην έχει ο άνθρωπος εφήμερη φυσική υπόσταση, σωματική φύση.
Ένα άλλο στοιχείο που αποτελεί επίσης τη βάση της δικής μας κοινωνιολογίας είναι η τριαδολογία. Στη Δύση υπάρχει η θεολογία του πρωτείου. Στην Ορθόδοξη παράδοση δεν υπάρχουν πρώτοι. Υπάρχουν μόνον ίσοι στην κατ’ επιλογή θέση του εσχάτου. Εμείς, δηλαδή, αν εδώ αρχίσουμε και συζητούμε ποιος είναι πρώτος, σίγουρα θα έχουμε αποδείξει ποιος δεν είναι Ορθόδοξος. Αν όμως επιλέξουμε όλοι τη μεταξύ μας ισότητα στη θέση του τελευταίου, τότε έχουμε πλησιάσει στην ταπείνωση του Ορθοδόξου. Είμαστε ίσοι, έσχατοι εν κοινωνία αδελφοί.
Και υπάρχει και ένα τρίτο θεολογικό υπόβαθρο. Είναι η Παλαμική θεολογία η οποία πραγματικά συγκλόνισε την Εκκλησία, αλλά έχει και μία πολύ ουσιαστική συνέπεια την οποία θα ήθελα να την αναφέρω στην αγάπη σας απλά. Η δυτική θεολογία διά του Βαρλαάμ υπεστήριζε ότι ο Θεός είναι μεθεκτός κατά την ουσία Του από λίγους χαρισματικούς και δεν εδέχοντο την έννοια των ακτίστων ενεργειών του Θεού. Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς έδωσε μία μάχη, υποστηρίζοντας ότι ο Θεός είναι αμέθεκτος κατά την ουσία Του -ούτε οι χαρισματικοί μπορούν να μετέχουν στην ουσία Του-. αλλά είναι μεθεκτός εν τη Εκκλησία κατά τις άκτιστες ενέργειες Του.
Συνέπεια αυτού είναι ότι η καθολική θεολογία φτιάχνει πιστούς, οι οποίοι τελικώς επειδή δεν μπορούν να μετέχουν της ουσίας του Θεού και επειδή δεν ζουν τις άκτιστες ενέργειες Του δεν μετέχουν καν των ενεργειών του Θεού. Όλη η δική μας παράδοση είναι μία μετοχή και ένας διάλογος στις άγιες, άκτιστες ενέργειες του Θεού. Δεν είναι καθόλου λεπτομέρεια αυτό το πράγμα, αλλά αποτελεί τη βάση στην οποία στηρίζεται Θεολογικά η Ορθόδοξη παράδοση, ζωή και πνευματικότητα.
Έτσι, λοιπόν, ζούμε τη Δύση σε μία απόσταση από τον Θεό και την Ανατολή σε μία κοινωνία Θεού. Η Ορθοδοξία θα μπορούσαμε συνοπτικά να πούμε ότι λειτουργεί ως μια μεταμορφωτική δύναμη που, όπως προανέφερα, μας μεταφέρει από την άποψη, το ιδεολόγημα και την παραδοχή στη γνήσια πίστη· από τους φραγμούς, τους νόμους και την ηθική στην αγιότητα· από τον συμβιβασμό στην επιείκεια· από τη μειονεξία στην ταπείνωση· από τη συνύπαρξη στην κοινωνία· από το συναίσθημα ή το θρησκευτικό επιχείρημα στο βίωμα· από τη διδασκαλία στην υποδοχή του μυστηρίου, στη μυσταγωγία· από τα δικαιώματα στην ελευθερία.
Ζ. Το απρόσιτον του Θεού – Παραδείγματα από τη φύση
Στο σημείο αυτό, επιτρέψτε μου να αναφέρω μερικά παραδείγματα, για να μεταφέρω μία αίσθηση του πώς η Ορθοδοξία πράγματι αναδεικνύει αυτές τις έννοιες. Θα με συγχωρέσετε, όμως, που τα παραδείγματα αυτά θα είναι δανεισμένα από την επιστήμη, από τη Φυσική και τη Βιολογία, είναι όμως τόσο όμορφα και ακριβή ώστε δεν βρήκα καταλληλότερη διάλεκτο για να φυτέψω στην υποψία της σκέψης σας και στη λεπτή αίσθηση της καρδιάς σας αυτό που θέλω.
Τί είναι η πίστη; Η πίστη είναι ο υγιής και παραγωγικός διάλογος με το αθέατο, με το άγνωστο και με το άχρηστο, το φαινομενικώς άχρηστο. Θα σας πω λοιπόν τρία παραδείγματα και θα τα εξηγήσω μετά.
Σήμερα η σύγχρονη φυσική, η αστροφυσική μιλάει για το αθέατο σύμπαν. Υπάρχει το ορατό σύμπαν, το οποίο καλύπτει το πολύ-πολύ το 4% του πραγματικού σύμπαντος. Και μάλιστα αυτό που φαίνεται με το μάτι είναι το 0.4%. Τα 3,6% είναι θερμή ενδογαλαξιακή ύλη -έτσι ονομάζεται. Αυτό που βλέπουμε με τα τηλεσκόπια -όχι μόνον με τα οπτικά τηλεσκόπια, άλλα και με τα τηλεσκόπια που λαμβάνουν και σε άλλες περιοχές του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος- είναι ένα απειροελάχιστο ποσοστό αυτού που υπάρχει. Το 23% λέγεται σκοτεινή ύλη και το 73% σκοτεινή ενέργεια. Άρα το 96% είναι σκοτεινό, μη ορατό, μη θεατό, μη άμεσα ανιχνευόμενο. Αυτό το 96% κρύβει μέσα του το 99% των ωραίων μυστικών της φύσεως. Η μη θεατή υλη κρύβει τη βαθύτερη ομορφιά του σύμπαντος και του κόσμου στον οποίο ζούμε…
Ας προχωρήσουμε στο δεύτερο παράδειγμα, για να τελειώνουμε με τη Φυσική. Η φύση έχει μία εντυπωσιακή, θα την έλεγα, μεταφυσική ιδιότητα, να μας κρύβει τα μυστικά της έτσι που ποτέ να μην μπορέσουμε να τα γνωρίσουμε. Υπάρχει μία αρχή, η αρχή του Heisenberg, της απροσδιοριστίας, αν την έχετε ακούσει. Αυτή τί λέει; Ότι όταν μπορούμε να προσδιορίσουμε τη θέση ενός σωματιδίου με μεγάλη ακρίβεια, τότε υποχρεωτικά κάνουμε λάθος στο να προσδιορίσουμε ένα άλλο μέγεθος, όπως είναι και η ταχύτητα και η ορμή. Υπάρχει και κάτι άλλο, μια ιδιότητα του σύμπαντος, ένας περίφημος νόμος, ο Νόμος του Hubble: το σύμπαν όσο το πλησιάζουμε, τόσο αυτό μας φεύγει. Δεν θα μπορέσουμε ποτέ να φτάσουμε σε αυτό που θα θέλαμε, στα άκρα του, και γιατί οι εσχατιές του απομακρύνονται με ταχύτητες που πλησιάζουν αυτήν του φωτός αλλά και γιατί δεν έχει άκρα.
Και ένα τρίτο πάλι σχετικό με το σύμπαν. Πηγαίνουμε προς τα πίσω για να δούμε αυτό που ονομάζουμε Bing Bang. Και ενώ πλησιάζουμε στην αρχή του ξαφνικά έχει ένα φραγμό σε ένα πολύ μικρό χρονικό διάστημα από της μεγάλης εκρήξεως και της αρχής του που μας λέει ως εδώ· δεν θα εισχωρήσετε πιο μέσα. Είμαστε υποχρεωμένοι να παραδεχθούμε όχι το ότι σήμερα δεν ξέρουμε, αλλά ότι ως άνθρωποι θα είμαστε δεσμευμένοι να μην γνωρίζουμε τα απόρρητα μυστικά της αρχής του σύμπαντος. Αν το πρώτο παράδειγμα δείχνει το αθέατο του σύμπαντος, τα δύο τελευταία φανερώνουν το άγνωστό του.
Θα αναφέρω και ένα τέταρτο παράδειγμα, από τη βιολογία αυτή τη φορά. Θα διαβάσατε, θα ακούσατε, θα αντιμετωπίσατε την πρόκληση μιας πολύ εντυπωσιακής προόδου σε αυτό που ονομάζεται χαρτογράφηση του ανθρώπινου γονιδιώματος. Ενώ μιλούμε για γονίδια και για γονιδίωμα, και παρά το ότι έχουμε κωδικοποιήσει το γονιδίωμα, δεν είμαστε σε θέση να ξέρουμε πόσα είναι ακριβώς τα γονίδια του ανθρώπου. Το εντυπωσιακό όμως είναι ότι, όπως μας λένε οι επιστήμονες, το μεγαλύτερο μυστικό της ανθρώπινης βιολογικής ταυτότητος δεν κρύβεται στα γονίδια άλλα στο άχρηστο DΝΑ.
Τί ωραία που τα έχει κάνει ο Θεός! Να ζούμε σε έναν κόσμο που την ομορφιά του την καλύπτει το αθέατο – η αδυναμία μας να τον δούμε -το άγνωστο- η αδυναμία μας να τον γνωρίσουμε -και το φαινομενικά άχρηστο- ο πειρασμός μας να το περιφρονήσουμε.
Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με τα του Θεοί. Η απαιτητική και στενή ανθρώπινη σκέψη θέλει να κατανοήσει αυτά που αποτελούν μυστήριο και που από τη φύση τους υπερβαίνουν κάθε δυνατότητα κατανόησης. Απαιτεί, όπως είπαμε στην αρχή, να έχει μία εκλογικευμένη πίστη που θα υποτάσσει τον Θεό στην ανθρώπινη ανεπάρκεια, στην ανθρώπινη αδυναμία, στην ανθρώπινη στενότητα της σκέψης. Το πολύ που μπορούμε να κατανοήσουμε από τον Θεό είναι κάτι μόλις σαν το 0.4%. Το υπόλοιπο μας διαφεύγει. Αυτό το λίγο που καταλαβαίνουμε και βλέπουμε από τον Θεό υπάρχει για να δημιουργεί την υποψία Του. Το υπόλοιπο υπάρχει για να κρύβει την αλήθεια Του. Ο Θεός είναι απρόσιτος και απρόσληπτος από την ανθρώπινη σκέψη. Είναι αχώρητος στον ανθρώπινο νου. Στην πίστη του επιχειρήματος, της λογικής, της παραδοχής, της απόδειξης στηρίζεται δυστυχώς αυτό που δεν είναι Ορθόδοξο. Στο ελάχιστο και ταυτόχρονα πολύ που παραμένει οικοδομείται η ταπείνωση της Ορθοδόξου πίστεως, όπως τη βιώνει η παράδοση και οι πατέρες μας- όχι ως ανθρώπινη ανακάλυψη αλλά ως αποκάλυψη του Θεού στις ψυχές μας.
(Λαϊκό Πανεπιστήμιο της Εκκλησίας της Ελλάδος. 18-5-2005)
(Πηγή: Ελληνορθόδοξη Πορεία- Ανθολόγιο κειμένων)
το είδαμε στο lock-heart.blogspot.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου