Αν θέλαμε να δώσουμε την απάντηση στο παραπάνω ερώτημα του τίτλου, με μία φράση θα ομολογούσαμε ότι ο Νεστόριος είναι ένας μεγάλος ευσεβιστής. Το θέμα τώρα είναι να δούμε για ποιο λόγο χαρατκηρίζεται έτσι.
Αρχικά θέλω να επισημάνω ότι ο Νεστόριος δεν είχε τόσο μεγάλο πρόβλημα με τον όρο «Θεοτόκος». Χωρίς να δίνει σημασία στη λεκτική διαμάχη όπως την αποκαλούσε (σχετικά με την υιοθέτηση των ‘’όρων’’ για το πρόσωπο της Παναγίας), ήταν έτοιμος να δεχτεί και τον όρο «Θεοτόκος» («και Θεοτόκος η Μαρία και παυσάσθω τα λυπηρά»). Εδώ όμως τίθεται ένας προβληματισμός. Η χρήση του όρου «Θεοτόκος» είχε να κάνει με έναν συμβιβασμό και τη λύση μιας λεκτικής διαμάχης ή ήταν όρος που έκρυβε μέσα του μία δογματική αλήθεια με προεκτάσεις σωτηριολογικές; Με άλλα λόγια αν η Παναγία δεν γέννησε τον Θεό (Θεοτόκος), τότε οποιοσδήποτε λόγος για τη σωτηρία του ανθρώπου είναι άκαιρος και το άρθρο τελειώνει εδώ. Όμως ο άγιος Κύριλλος Αλεξανδρεύς γιατί στην Γ’ Οικουμενική Σύνοδο της Εφέσου (431 μ.Χ.) έδωσε έναν μεγάλο αγώνα για την επικράτηση και τη δογματική κατοχύρωση του όρου;
Οφείλω να ομολογήσω πως στο ζήτημα της χρήσεως του όρου «Θεοτόκος» όπως και σε όλα τα ζητήματα που οι αιρετικοί δεν θέλησαν να κατανοήσουν και δεχτούν, η βάση του προβλήματος είναι το ζήτημα της κ α θ α ρ ό τ η τ α ς. Είναι αυτό που ο Πλάτων έλεγε στο Συμπόσιο στο διάλογο με τη Διοτίμα, ότι δηλαδή ««θεός ανθρώπω ου μείγνυται». Δεν υπήρχε στην αρχαιοελληνική σκέψη και φιλοσοφία η διάθεση αλλά συνάμα και πραγμάτωση μιας σχέσης θεού – ανθρώπων. Η σχέση αυτή ήταν καθόλα ηθική εν τη απουσία της οντολογικής φύσεως και συνοχής μιας σχέσης που ως ενάργεια πραγμάτων, υπάρχει στη σχέση Τριαδικού Θεού – ανθρώπου και δη στη σχέση του ενανθρωπήσαντα Θεού (για τον Κύριλλο Αλεξανδρέα ο Χριστός είναι «Ενανθρωπήσας Θεός», εν αντιθέσει με τον Νεστόριο που είναι «θεοφόρος άνθρωπος» – θεοφόροι όμως είναι και οι άγιοι).
Δεν μπορούσε η αρχαιοελληνική φιλοσοφική σκέψη να «δέσει» τον Θεό με τον άνθρωπο και να περάσει σε μία αλήθεια οντολογική και όχι ηθική και περιγραφική. Αυτό το βλέπουμε σε όλους τους αιρετικούς. Στον Άρειο, Νεστόριο, Ευνόμιο, Ευτυχή, Διόσκορο, Απολλινάριο κ.ά. Αυτή η μεγάλη παρέα των αιρετικών που αμφισβήτησε τόσο το πρόσωπο του Χριστού, όσο και της Υπεραγίας Θεοτόκου διακατεχόταν από έναν άκρατο ορθολογισμό. Επιχειρούσαν να ερμηνεύσουν το πρόσωπο της Θεοτόκου και του Χριστού μέσα από αριστοτελικά και άλλα φιλοσοφικά σχήματα, αγνοώντας τη θεία χάρη του Παναγίου Πνεύματος και με μοναδικό κριτήριο τη λογική.
Τι δίδασκε ο Νεστόριος; «Θεοτόκον την Μαρίαν καλείτω μηδείς, Μαρία γαρ άνθρωπος ην, υπό ανθρώπου δε Θεόν τεχθήναι αδύνατον». Για τον Νεστόριο η Μαρία δεν γέννησε τον Θεό, αλλά έναν άνθρωπο. Για τον Νεστόριο η Μαρία είναι Χριστοτόκος. Είναι αδύνατον στη σκέψη του Νεστορίου ο Θεός να καταδεχτεί να γεννηθεί στη μήτρα μιας γυναικός. Ισχυριζόταν επίσης ότι δεν μπορεί το κτιστό να γεννήσει το άκτιστο, καθώς «τα ομοούσια τίκτουν πάντα ομοούσια». Αρνούταν το γεγονός ότι μία άνθρωπος, μία γυναίκα μπορεί να γεννήσει μέσα της τον Θεό. Έλεγε λοιπόν: «Πώς γαρ αν είη τις μήτηρ παρ’ αυτών ονομάζοιτο, ανθρωπότης το τεχθέν, ου θεότης, πάσης γαρ ίδιον μητρός, ομοούσια τίκτειν».
Για τον μέγα λοιπόν ευσεβιστή της «καθαρότητας» Νεστόριο, ο Χριστός δεν είναι Θεός, αλλά ένας «θεοφόρος άνθρωπος» όπως έχει τονιστεί παραπάνω. Αυτό όμως έχει σαφείς επιπτώσεις στη δογματική αλήθεια της Εκκλησίας και εν τέλει στην ίδια τη σωτηριολογία, καθώς αφού δεν μπορούσε να γεννήσει τον Θεό, τότε ο Χριστός που δεν ήταν Θεός κατά τον Νεστόριο αλλά θεοφόρος άνθρωπος, πως μπορούσε ο Χριστός να σώσει την ανθρώπινη φύση; Αν η Παναγία δεν ήταν Παρθένος και είχε συνάψει νόμιμη σχέση, ο Θεός δεν θα μπορούσε να γεννηθεί στη μήτρα της; Η Παρθενία της Θεοτόκου είναι αλήθεια («μεμένηκε γαρ αυτή παρθένος και μετά τόκον, ώσπερ ην και προ τόκου και προ συλλήψεως», άγιος Κύριλλος Αλεξανδρεύς, Περί Τριάδος).
Στην ίδια λογική και ο Άρειος. Γιατί χαρακτήρισε τον Χριστό ως κτίσμα ((«αλλ’ αρχήν του κτίζεσθαι έσχεν και αυτός»); Ο λόγος είναι ότι εξώθησε στα άκρα το ωριγένειο σχήμα (κατά τον Ωριγένη το θνητό σώμα του Χριστού μετασχηματίστηκε από τον Θεό σε αιθερικό και θείο σώμα – δοκητιστική αντίληψη-). Επιχείρησε να ερμηνεύσει λογικά τις σχέσεις των τριών θείων Προσώπων, βασιζόμενος στην αριστοτελική φιλοσοφία περί κατηγοριών. Έτσι ταύτιζε το «γεννάσθαι» με το «γίγνεσθαι» κι εφόσον ο Υιός γεννάται από τον Πατέρα, άρα και γίνεται. Γι’ αυτό τον χαρακτήριζε ως κτίσμα. Και γι’ αυτό η Παναγία δεν μπορούσε να γεννήσει έναν Θεό, παρά μόνο έναν άνθρωπο (εξ ου και το Χριστοτόκος του Νεστορίου). Που να το χωρέσει ο νους του ότι ο Χριστός είναι Θεός;
Στο σημείο αυτό μία επισήμανση άκρως σημαντική, θα βοηθήσει να κατανοήσουμε πως το Πρόσωπο του Χριστού συνδέεται ά ρ ρ η κ τ α με το πρόσωπο της Θεοτόκου. Αν η Παναγία δεν γέννησε τον Θεό (δηλ. δεν καλείται Θεοτόκος), τότε ο Χριστός δεν είναι Θεός. Και αν ο Χριστός δεν είναι Θεός, τότε η Παναγία είναι απλά μία απλή γυναίκα, και σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να καλείται Θεοτόκος. Η φύση του ενός προσώπου, βλέπετε πως είναι αμεσότατα συνδεδεμένη με τη φύση του άλλου προσώπου; Όχι σε επίπεδο ουσίας, αλλά σε επίπεδο σχέσεων και οικείωσης. Και η πρωτοβουλία της γεννήσεως δεν ανήκει στην Παναγία, αλλά στον Θεό, καθώς «ουχ ημείς ηρξάμεθα του πράγματος, αλλ’ ο εκ Θεού Θεός μονογενής», σύμφωνα με τον άγιο Κύριλλο Αλεξανδρέα.
Από την άλλη στην ορθόδοξη θεολογία συναντάται ένας υπερτονισμός για το α ε ι π ά ρ θ ε ν ο της Θεοτόκου, σαν να είναι αυτό το γεγονός το μεγάλο μυστήριο που συντελέστηκε στη μήτρα της. Παραμερίζεται όμως έτσι το μέγα μυστήριο που ως αχώρητο μυστήριο χωράει εντούτοις στη μήτρα μιας γυναικός. Αυτός ο υπερτονισμός και η έξαρση έχει να κάνει πάλι με το ζήτημα της καθαρότητας. Κι εδώ οφείλω να επισημάνω κάτι που ως εργαλείο θα βοηθήσει στην αλήθεια των πραγμάτων. Αν η Παναγία είχε συνάψει νόμιμη σχέση δεν θα μπορούσε να γεννήσει τον Θεό; Το γεγονός της π α ρ θ ε ν ί α ς ως κατάσταση διά της ελεύθερης επιλογής δεν είναι από μόνο του μυστήριο. Μυστήριο το απόρρητο, το άφραστο, το ακατάληπτο είναι ένα. Η θ ε ο μ η τ ρ ό τ η τ α της. Το ότι χώρεσε τον αχώρητο Θεό στη μήτρα της, με μία ένωση όχι ηθική αλλά υποστατική, όπου οι δύο φύσεις (θεϊκή και ανθρώπινη) ενώθηκαν στο Πρόσωπο του Χριστού. Και η υποστατική αυτή ένωση του Λόγου του Θεού έγινε με την ανθρωπότητα με ποιον τρόπο; «Ασυγχύτως», «ατρέπτως», «αδιαιρέτως», «αχωρίστως».
Σε όλα τα παραπάνω, ο άγιος Κύριλλος Αλεξανδρεύς που εγκωμιάζει με «προκλητικό» τρόπο την Θεοτόκο (αφού στους «Χαιρετισμούς» γράφει «χαίροις, η τον αχώρητον χωρήσασα εν μήτρα αγία παρθενική, δι’ ης Τριάς αγιάζεται») και δίνει μία μεγάλη μάχη στην Γ’ Οικουμενική Σύνοδο όχι για το αληθινό φυσικά γεγονός της παρθενίας της Θεοτόκου, αλλά για εκείνο της θεομητρότητας της. Συνδυάζοντας το Πρόσωπο του Χριστού με εκείνο της Θεοτόκου, γράφει: «Ει γαρ εστί Θεός ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός, πως ου Θεοτόκος η τεκούσα η αγία Παρθένος; Ταύτην ημίν την πίστην παρέδοσαν οι θεσπέσιοι μαθηταί, καν ει μη της λέξεως πεποίηνται μνήμην. Ούτω φρονείν δεδιδάγμεθα παρά των αγίων Πατέρων».
Η Θεοτόκος δεν είναι απλά μία «Χριστοτόκος», ούτε «ανθρωποτόκος». Δεν γέννησε άνθρωπο. Κάτι τέτοιο θα σήμαινε τη δυνατότητα μη σωτηρίας του ανθρώπου. Γέννησε τον Θεό. Και αυτή είναι η κένωση του Θεού. Να δεχτεί να φορέσει όλη την ανθρώπινη σάρκα «δίχα μόνης αμαρτίας», για να θεωθεί ο άνθρωπος που αμαυρώθηκε το αρχαίο κάλλος του. Η ομολογία του αγίου Κυρίλλου σαφής και ακέραια: «Αρκεί τοιγαρούν προς ορθήν και αδιάβλητον της πίστεως ημών ομολογίαν, το Θεοτόκος λέγειν και ομολογείν την αγίαν Παρθένον».
Ηρακλής Φίλιος
(iraklisf@theo.auth.gr)
πηγή: http://www.pentapostagma.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου